3 01 Slachtofferhulp en herstelbemiddeling - WODC

Justitiële verkenningen, jrg. 27, nr. 3, 2001 103
nale plaats heeft. De dader lijkt in het strafrecht wel met respect te worden
benaderd, vermits hij/zij behandeld wordt als een autonome morele
persoon en drager van rechten. Maar het respect is onvolledig. Het wordt
opgeheven wanneer hij/zij het delict heeft begaan. Hij/zij wordt als een
morele persoon gezien om de schuld te kunnen vaststellen, maar niet
meer om een constructieve oplossing te helpen zoeken voor het ontstane
probleem. Dan wordt de dader een passief voorwerp waarop de rechtsgang
wordt toegepast.
Solidariteit is in het retributivisme niet aanwezig. De reactie van het
strafrecht is niet gericht op herstel van leed, schade en onrust, maar op
de bestraffing van de dader, waardoor herstel vaak bemoeilijkt wordt. In
herstelrecht staat de solidariteit met het slachtoffer centraal, maar wordt
ook de dader er niet van uitgesloten. De dader wordt niet a priori aan
leed onderworpen, maar hij/zij wordt aangemoedigd de fout goed te maken,
om behouden te kunnen blijven als een volwaardig lid van de samenleving.
De verantwoordelijkheid is een centrale notie in het strafrecht. De dader
moet verantwoordelijkheid opnemen voor het wangedrag, maar
weer is de verantwoordelijkheid beperkt. De dader wordt wel verantwoordelijk
gehouden om de negatieve gevolgen van de daad te dragen,
maar niet om constructieve oplossingen voor het geschapen probleem te
helpen zoeken. Het slachtoffer krijgt geen enkele verantwoordelijkeid
toegeschoven, tenzij om het delict te melden en te getuigen in het proces.
De zwaarste verantwoordelijkheid ligt bij strafrechtssysteem zelf, dat
verantwoordelijk is om de normovertreding te sanctioneren volgens wettelijk
vastgelegde procedures en verhoudingen. In het herstelrecht wordt
de verantwoordelijkheid van de dader uitgebreid tot de plicht bij te dragen
tot het herstel. Het slachtoffer wordt uitgenodigd (niet verplicht)
mee te zoeken naar een constructieve oplossing, wat een verantwoordelijkheid
is voor alle burgers. In feite staat herstelrecht voor de verantwoordelijkheid
van de (formele en informele) collectiviteiten om te blijven
zoeken naar sociaal constructieve relaties, ondersteund door een
daarvoor geschikt rechtssysteem.
Deze snelle oefening moet vanzelfsprekend worden uitgebreid en verdiept,
maar nu reeds kan blijken dat herstelrecht een fundamenteel andere
ethische basis heeft dan strafrecht, en daardoor ook een grote sociale
meerwaarde biedt. 3
3 De ethische tegenstelling tussen strafrecht en herstelrecht wordt ook vergeleken met de
tegenstellingen in het morele denken zoals gepresenteerd door Kohlberg (ethics of
principles) en door Gilligan (ethics of care) (Masters and Smith, 1998; Leest ,2000). Ik vraag
mij af of dat terecht is. Naar mijn aanvoelen beantwoordt het rehabilitatieve jeugdstrafrecht
meer aan het model van de ethics of care dan het herstelrecht. De kracht van herstelrecht
is wellicht dat het tegelijkertijd beide ethics dient. ‘Victimalisering’ is dan weer te schraal
als ethische basis voor herstelrecht (Boutellier,1993). Het is een te negatieve basis, omdat
herstelrecht over méér gaat dan over het vermijden of ‘troosten’ van slachtofferschap; het is
een te smalle basis, omdat herstelrecht ook de belanghebbende betrokkenheid van de