3 01 Slachtofferhulp en herstelbemiddeling - WODC

Herstelrecht en strafrecht 100
methodieken om de reikwijdte ervan maximaal te verbreden, en pogen
gerechtelijke overheden ertoe over te halen om een deel van de klachten
naar hun bemiddelingsaanbod te verwijzen. De ‘diversionisten’ laten de
traditionele systemen van strafrecht of beschermingsrecht buiten beschouwing,
omdat zij het strafrecht noodzakelijk blijven achten wanneer
vrijwillige afhandeling niet mogelijk is en een beroep moet worden gedaan
op dwang. Daardoor laten zij de hoeksteen van de maatschappelijke
reactie op criminaliteit over aan de traditionele systemen.
Anderen willen verder gaan. Zij zien de huidige experimentele fase als
een opstap in de ontwikkeling van een volwaardig alternatief dat in de
plaats zou komen van het (jeugd)strafrecht (Zehr, 1990; Van Ness en
Heetderks Strong, 1997; Bazemore en Walgrave, 1999). Zij hebben daar
twee belangrijke argumenten voor. Ten eerste, zou een beperking tot diversie
een aantal slachtoffers van herstel uitsluiten, omdat ‘hun’ daders
weigeren mee te werken, of omdat de gerechtelijke instantie het te ernstig
geacht dossier niet voor bemiddeling doorverwijst. Slachtoffers van
ernstige delicten zouden dan volwaardig herstel missen, daar waar zij er
wellicht het meeste behoefte aan hebben.
Een tweede reden is van meer principiële aard. Herstelrecht mag niet
beperkt blijven tot een ‘addendum’ bij de traditionele systemen, omdat
die traditionele systemen zelf niet voldoen. Het heropvoedend bedoelde
jeugdstrafrecht kan de ambities niet waarmaken en verwaarloost de
rechtswaarborgen van de betrokken jongeren. Het strafrecht biedt weliswaar
betere rechtswaarborgen, maar is te negatief gefocust op leedtoevoeging,
wat noch voor de dader, noch voor het slachtoffer, noch voor
de bredere samenleving constructief is. Daarom wordt gezocht naar een
nieuwe en volwaardige derde weg, en steeds meer gelooft men dat
herstelrecht het spoor is waarlangs dat alternatief moet worden gezocht.
Steunend op een aanzwellende stroom van ethische, theoretische en
empirische literatuur ontwikkelt zich gestadig een coherent herstelrechtelijk
model (Walgrave, 2000c). Naarmate de ervaring toeneemt verbreedt
de toepasbaarheid, en groeit het vertrouwen in de mogelijkheden
tot herstelrechtelijke afhandeling, ook van ernstige misdrijven. Gedragswetenschappelijke
theorievorming en sociaal-ethische reflectie construeren
geleidelijk een steviger wordend normatief-theoretisch referentiekader.
Steeds meer wordt ingezien dat herstelrecht een fundamentele
vernieuwing inhoudt, veel meer dan een eenvoudige bijkomende techniek.
De optie om herstelrecht uit te bouwen tot een volwaardig alternatief
voor het strafrecht, en niet te beperken tot een aanvulling ervan moet
een antwoord bieden op tenminste twee deelvragen: Is herstelrecht echt
fundamenteel ‘anders en beter’ dan strafrecht? En: Is een herstelrechtelijk
systeem haalbaar?