3 01 Slachtofferhulp en herstelbemiddeling - WODC

Herstelrecht en strafrecht 106
Staat ‘het publiek’ open voor de herstelrechtelijke aanpak? In meerdere
landen werd een deel van ‘het publiek’ bevraagd naar hun bereidheid
om herstelrechtelijke ingrepen te aanvaarden, ter vervanging van
een strafsanctie. Telkens weer geeft een meerderheid van de respondenten
de voorkeur aan een herstelgericht antwoord, eerder dan een bestraffing
van de dader. De neiging om punitief op delicten te reageren berust
op een soort reflexmatige respons, zonder dat men bij de realiteit heeft
stil gestaan. Zodra de respondenten worden ingelicht over de omstandigheden
van het delict, de diverse reactiemogelijkheden en over de feitelijke
gevolgen (bijvoorbeeld over het leefregime in de gesloten instellingen
of over de kansen op herstel voor het slachtoffer indien een
gevangenisstraf wordt opgelegd), daalt de punitiviteit ten voordele van
de restitutie (Sessar, 1999).
Sessar zelf legde 38 misdrijfcasussen voor aan niet professionelen en
professionelen. Van het gewone publiek koos een grote meerderheid
voor de ‘restitutieve opties’, vaak onder gerechtelijke controle. Eventuele
recidive bij de dader veranderde weinig aan deze opties. Maar de politieofficieren,
parketmagistraten en rechters kozen veel minder voor de
herstelopties en bleven de voorkeur geven aan straffen. Sessar’s conclusie
is dat ‘… the conception of the public’s strong punitive sentiments is
a myth’ (1999, p. 301), en ‘The reality is that the conditions determining
the legal system’s operations are dictated not by the members of society
but by the system itself’ (1999, p. 293).
Men moet niet zeuren. Herstelrecht is uitvoerbaar. De beschikbare gegevens
laten zien dat slachtoffers en daders elkaar kunnen vinden en tot
overeenkomsten komen, dat het maatschappelijk belang inzake normbevestiging,
veiligheid en rust ermee is gediend, en dat het publiek ervoor
open staat. De belangrijkste hinderpaal ligt in de weerstand bij degenen
die beroepsmatig ingesteld zijn op een strafrechtelijke aanpak van
de criminaliteit. Maar vanzelfsprekend blijft het tot nu toe gaan om een
relatief beperkte praktijk, uitgevoerd in meestal relatief bevoorrechte
omstandigheden. De vraag blijft wat zal gebeuren wanneer herstelrecht
de ‘wittebroodsjaren’ achter de rug heeft en de dienst uitmaakt in een
alledaagse routinematige praktijk. Ook moet het wetenschappelijk onderzoek
dat de voorlopig zeer positieve balans voorlegt nog veel methodische
moeilijkheden overwinnen.
Besluit
Herstelrecht is een project in de steigers. Op grond van de beschikbare
ervaringen en wetenschappelijke literatuur, is de hoop gewettigd dat een
derde weg wordt gevonden in de reactie op criminaliteit die meer constructieve
mogelijkheden inhoudt voor het slachtoffer, de samenleving
en de dader. In die derde weg is de gerechtelijke interventie prioritair
georiënteerd op het herstel van de schade, van welke aard ook. Binnenin
het kader van herstelrecht kan aandacht blijven gaan naar de rehabilita-