Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

100
dynamiek in islamitisch activisme
en politiek. Dankzij de vlag van de islam en de islamisering van het politieke
discours wordt zo een brug geslagen tussen cultureel vertrouwde islamitische
categorieën en concepten (zoals shura, baya, sharia) en concepten van democratie
en recht die voorheen alleen door een kleine, westers georiënteerde seculiere elite
werden gehanteerd. Daardoor is het islamitische activisme in de meeste moslimlanden
maatschappelijk dieper geworteld. Het heeft dan ook een krachtiger
veranderingspotentieel dan andere, van bovenaf opgelegde hervormingbewegingen
en -ideologieën als het kemalisme in Turkije of het seculiere nationalisme in
Egypte (Yavuz 2004).
Hoe krachtig het vocabulaire van islamitisch-politiek activisme kan zijn als motor
voor verandering blijkt bij uitstek in vrijwel volledig gesloten politieke stelsels.
Illustratief zijn de recente ontwikkelingen in Saoedi-Arabië. Daar was de stationering
van Amerikaanse troepen op Saoedisch grondgebied tijdens de eerste
Golfoorlog (1991-1992) de aanleiding voor de quiëtistische, op de privésfeer
gerichte wahhabisten om openlijk naar buiten te treden als salafiyya politiek activisten.
Religieuze leiders, rechters en intellectuelen stelden een petitie op waarin
ze het regime krachtig opriepen tot herstel van islamitische waarden. Daarin
stonden ook allerlei concrete politieke hervormingsvoorstellen genoemd, waaronder
instelling van een raadgevende vergadering, eerlijke rechtspraak, herverdeling
van rijkdommen en het primaat van het religieuze recht. Alleen het islamitische
vocabulaire en het islamitisch gezag maakten het mogelijk de sterke norm
van zelfcensuur los te laten en voor Saoedische begrippen ongehoorde politieke
kritiek te uiten. Kritiek onder de vlag van de islam kan het regime veel moeilijker
verbieden, want aan diezelfde islam ontleent het zijn legitimiteit. Het islamitische
denkkader en discours zijn bovendien effectiever dan welk ander ook,
doordat het wordt gedeeld door alle groepen in de samenleving, of het nu om
vrouwen, nationalisten, stedelijke of plattelandsgroepen gaat. Het fungeert als
hefboom waarmee een gesloten politiek klimaat kan worden opengebroken,
opdat kritiek wordt geuit en debat ontstaat. In het kielzog van dit islamitische
denkkader kunnen dan ook andere kritische groepen ‘meeliften’ (Okruhlik 2004:
261-262). In Saoedi-Arabië zien we inderdaad dat een aantal liberale en islamitisch
activistische intellectuelen zich steeds scherper durft uit te spreken tegen de
excessen van het wahhabisme. Het gaat hier onder meer om de terreur van de
religieuze politie, het verbod voor vrouwen om zelf auto te rijden en ook het
militante jihadisme, dat sinds de aanslagen van 11 september 2001 en die van
2003 in het land zelf, steeds meer onder vuur ligt. Een enkele denker heeft zelfs
opgeroepen tot een terugkeer van het wahhabisme naar het ‘ware’, tolerantere
salafisme. Hij beschouwt dit als een goede theoretische onderbouwing voor zijn
prodemocratisch activisme (Lacroix 2005).
De groeiende betekenis van electorale kanalen en processen en concepten als
democratie en mensenrechten blijkt ook uit het ontbreken van scherp gedefinieerde
begrippen van sharia en de islamitische staat in de politieke arena. Leuzen
als ‘islam is de oplossing’, ‘de koran is onze grondwet’ en ook het streven naar
een islamitische staat naar Iraans model worden schaarser naarmate islamitische