Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

de ontwikkeling van het islamitisch-politiek denken
gelovige kan Allah alleen kennen door de beschrijving die Hij zelf en via Zijn
Profeet heeft gegeven. Al het andere is heidendom. Daarom moeten alle westerse
invloeden worden verwijderd, zoals wetboeken, sociale gewoontes (kleding,
groeten, werktijden, talen), ideeën en instituties, en moet de sharia (islamitische
wetgeving) over de hele linie worden ingevoerd (Abu Zayd 2006).
Om zijn ideeën te verwezenlijken, richtte al-Banna in 1928 de Egyptische Moslim
Broederschap op. Zijn strategie was om met de Broederschap allereerst de Egyptische
samenleving te islamiseren. Dit voorbeeld diende elders in de moslimwereld
te worden nagevolgd als noodzakelijke weg naar het uiteindelijke kalifaat.
Met deze denkbeelden geldt al-Banna als de vader van het concept van ‘de islamitische
staat’ (Fuller 2003: 9), die van onderop geleidelijk moet worden opgebouwd
en moet uitlopen op het kalifaat. De islam zag hij als de alomvattende
oplossing voor alle grote vraagstukken en als het ideologisch alternatief voor
kapitalisme en communisme (Buijs 2002: 68). Van meet af aan richtte de beweging
zich onder zijn leiding op – in huidige terminologie – humanitaire doelen en
maatschappelijk opbouwwerk onder de armere lagen van de bevolking, en paste
ze bij het islamiseren vreedzame middelen toe. Ze creëerde aldus een uitgebreid
netwerk van islamitische scholen, vakverenigingen, jongerenverenigingen e.d.
Al-Banna, die in 1949 werd vermoord, bepleitte ook participatie aan het politieke
proces; islamisering van de staat was immers een belangrijk doelwit, als tussenstation
op weg naar het kalifaat.
De Egyptische Moslim Broederschap wordt gezien als de moeder van de vele
bewegingen die zich tot op heden manifesteren met de eis van islamisering van
staat en samenleving. Die stimulerende rol geldt zeker, maar niet uitsluitend voor
de sunnitische wereld. Hasan al-Banna was sterk beïnvloed door zowel het salafisme
als het wahhabisme. Het salafisme voert terug tot de denkbeelden van
Jamal al-Din al-Afghani en Muhammed Abdu, denkers die juist te boek staan als
belangrijke vernieuwers. Deze stroming richtte zich aanvankelijk dan ook vooral
op modernisering. Het oogmerk was de grote tegenstellingen te overwinnen
tussen de sunnitische en shiietische stroming, alsook tussen de vier sunnitische
rechtsscholen. Met het beroep op ‘de utopie van de begintijd’ en de oproep om het
voorbeeld van de vroege umma te volgen, appelleerde ze zowel aan het authentiek-islamitische,
in reactie op de westerse culturele en politieke dominantie, als
aan het activisme, in reactie op traditie en lijdzaamheid. Hierdoor zou de gegroeide
verdeeldheid en verstarring kunnen worden overwonnen. Al-Banna’s streven
naar herstel van het kalifaat voerde hem en de Broederschap echter geleidelijk in
de richting van het zeer conservatieve en intolerante wahhabisme (Abu Zayd
2006). Deze leer, die tevens het geloofssysteem is van het huidige Saoedi-Arabië,
is gebaseerd op de denkbeelden van Muhammed Ibn ‘Abd al-Wahhab (1703-1792).
Hij predikte een absolute theocratie en een zeer puriteinse, ‘ware’ islam zoals
letterlijk neergelegd in de koran, met een zo getrouw mogelijke nabootsing van
de handel en wandel van de profeet. Door middel van de oliedollars heeft dit
geloofssysteem, dat ook een zeer strikte scheiding van seksen predikt, wereldwijd
grote invloed gekregen in de gehele moslimwereld, zeker ook in het Westen,
31