Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

de ontwikkeling van recht en rechtsstelsels
een belangrijke voorwaarde voor verdere ontwikkeling naar een democratische
rechtsstaat. In postmodern jargon: wanneer veranderingen vanuit het eigen
frame kunnen worden gelegitimeerd, zal men deze gemakkelijker aanvaarden
dan wanneer deze worden onderbouwd met argumenten die vreemd zijn aan
dat jargon of daarmee – althans in de huidige episode – zelfs als strijdig worden
gezien. Bewijs voor deze mogelijkheid kan natuurlijk niet worden gegeven, maar
ze lijkt wel aannemelijk.
Door de sharia in de grondwet op te nemen als een bron of de bron van wetgeving
gaat het – functioneel gezien – niet om het niveau van het bindende recht zelf
maar eerder om de legitimatie ervan. De legitimatie van dat recht zou er in deze
redenering mee gediend zijn wanneer de rechtssubjecten het kunnen ervaren als
hun eigen recht, en de framing die dit mogelijk maakt is dan essentieel. Bij alle
erkenning van de cynische overwegingen die machthebbers ertoe brachten of
brengen om de sharia als instrument in te zetten voor positiebehoud (bijv. als
uitkomst van een deal met de islamitische oppositie), moet toch worden bedacht
dat grote delen van de moslimwereld in de afgelopen decennia zeer ontvankelijk
waren voor een discours in islamitische toonzetting; machthebbers weten welke
snaar ze moeten aanroeren. Het ‘Islam is the solution’ ondervond en ondervindt
nog steeds een aanzienlijke weerklank bij de bevolking. Wanneer de rechtsontwikkeling
derhalve op deze islamitische leest wordt geschoeid, zou dat juist de
modernisering een minder bedreigend gezicht kunnen geven dan nu vaak het
geval is. In zijn studie over de rechtsontwikkeling in Marokko laat Buskens zien
dat met de nieuwe openheid in dat land vanaf de jaren negentig twee vertogen
het politieke bedrijf zijn gaan domineren, namelijk de islam en de mensenrechten.
Beide gaan ten dele samen: islamitische bewegingen combineren het islamitisch
vertoog met het idioom van de mensenrechten. Zoals we zagen, heeft dit
in bijvoorbeeld Marokko op het terrein van het gezinsrecht tot een belangrijke
innovatie geleid (Buskens in Otto et al. 2006).
Trautner acht een ontwikkeling naar democratische rechtsstaten in de moslimwereld
zeer goed mogelijk, maar ziet het plaatsen hiervan in islamitisch perspectief
als inderdaad daarvoor noodzakelijk. Hij bepleit hiertoe veel meer aandacht
van het Westen voor de denkbeelden van huidige islamitische hervormers, zoals
die welke in paragraaf 2.3 werden besproken. Denkers als Soroush (Iran), An
Na’im (Soedan) en ook al-Ghanushi (Tunesië) sluiten aan op de behoefte aan
authenticiteit, en leggen zo de theoretische grondslag voor islamisering van
democratie, rule of law, mensenrechten, pluraliteit, e.d. Zij kunnen volgens
Trautner juist door een reconceptualisering van traditionele islamitische concepten
bijdragen aan een geleidelijke ‘democratisering’ van de interpretatie van de
sharia, terwijl nu vaak door de verschillende partijen met essentialistische motieven
het monopolie op interpretatie wordt opgeëist (Trautner 1999b).
Wanneer de universele en de islamitische mensenrechtenverklaringen of de
constituties van sommige moslimlanden met die van westerse landen worden
vergeleken, bestaan ondanks de toenadering evidente verschillen. Wanneer op
143