Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

ning met de endogene dynamiek en roepen te veel weerstand op om productief te
zijn. Die miskennen bovendien de grote variëteit aan historische democratiseringservaringen
en democratische stelsels in Europa. De eu zal ook meer positieve
prikkels moeten ontwikkelen om hervormingen te kunnen stimuleren en
belonen (Jones en Emerson 2005). Bovendien moet ze bij ernstige mensenrechtenschendingen
bereid zijn het partnerschap (tijdelijk) op te schorten. De Unie
geeft zo ruimte aan gedifferentieerde democratiseringstrajecten en progressieve
verwezenlijking van mensenrechten, maar houdt – zoals bepleit in par. 5.4.2 –
tegelijkertijd vast aan eigen waarden op dit terrein.
De politiek relevante elites in de emp-landen zijn niet altijd per definitie tegen
hervormingen, maar eisen meestal geleidelijke en vooral beheersbare hervormingsprocessen
die oog hebben voor de complexiteit van politieke veranderingsprocessen.
Conditionaliteit gericht op snelle regimeverandering is dan ook niet
effectief en mogelijk contraproductief. Door echter te accepteren dat het democratieconcept
is te herleiden tot een aantal basisprincipes, zoals transparantie,
verantwoording, vrije en eerlijke verkiezingen, rechtsstatelijkheid en onafhankelijkheid
van de rechterlijke macht, kan de eu positieve prikkels en steun geven.
Dat kan de politieke elites op hun beurt ertoe brengen coalities te smeden die zich
hard maken voor concrete, stapsgewijze hervormingen. Soms zullen die zich
vooral voltrekken in de sfeer van de politieke participatie of partijvorming, soms
hoofdzakelijk in de sfeer van de rechtsstatelijkheid, of op beide fronten. 14
Via concrete doelstellingen in de jaarlijkse Actieplannen kan de eu – analoog aan
de werkwijze voor de oostelijke uitbreiding – landen ertoe verleiden geleidelijk
elementaire spelregels te introduceren die gelden voor alle politieke partijen en
bewegingen, zoals het onderschrijven van geweldloosheid, het deelnemen aan
verkiezingen op basis van beoordeelbare politieke uitgangspunten, coalitievorming
en democratische machtswisselingen. Politieke partijen, religieus of niet
religieus, zouden zich moeten bekennen tot deze spelregels in ruil voor formele
erkenning als reguliere politieke partij in verkiezingen. Van politieke bewegingen
en partijen mag immers worden geëist dat ze de verkiezingen ingaan op basis van
politieke programma’s, waarin ze duidelijk maken welke richting ze uit willen
met hun (religieuze) aspiraties. Welk type islamitische maatschappij staat hen
voor ogen? Welke rol zien ze weggelegd voor de sharia in de wetgeving, de
grondwet en de politiek? Daarover blijkt lang niet altijd duidelijkheid te bestaan
bij de politieke leiders zelf. Als ze worden uitgedaagd hun claims en leuzen om te
zetten in beoordeelbare programma’s, kunnen openingen ontstaan voor coalities
en compromissen. Programmatische politiek vermindert het risico van ‘geheime’
agenda’s en vergroot de kans dat er voor de kiezers ook echt iets valt te kiezen.
Zoals in veel autoritaire politieke stelsels ontbreekt het de politieke actoren in de
emp-partnerlanden echter aan ervaring met en kennis van het politieke handwerk,
waaronder ook het opstellen van partijprogramma’s. Daarnaast zijn de
financiële middelen soms beperkt. Financiële en inhoudelijke steun van de eu ter
versterking van politieke partijen, al dan niet via tussenkomst van instanties als
het United Nations Development Programme (undp) en het International Insti-
beleidsperspectief
177