Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

In zo’n klimaat kan ook meer onbevangen worden gediscussieerd over mogelijke
nieuwe arrangementen voor de relatie tussen publiek domein en religie waar islamitisch
activisme wellicht aanleiding toe geeft, een thema dat de wrrapart in studie
heeft genomen. Aan de overheid is de taak dit debat mede mogelijk te maken.
Rekening houden met de diversiteit en het potentieel constructieve karakter van
islamitisch activisme binnen de Nederlandse samenleving heeft twee kanten. Het
betekent dat enerzijds meer aandacht moet worden besteed aan concreet aanwezige
islamitische geloofsopvattingen en gedragingen van moslims die zich positief
verhouden tot de democratische rechtsstaat. Het betekent anderzijds ook dat
gedrag dat zich beroept op ‘de’ islam maar ingaat tegen de geldende rechtsstatelijke
beginselen, niet aanvaardbaar is. Rechtsstatelijke beginselen bieden vrijheid
maar leggen tegelijk beperkingen op; deze gelden ook voor gedrag dat zich
beroept op geloofsopvattingen. Voorzover het gedrag primair de relaties betreft
tussen burgers onderling, is de rol van de overheid uiteraard begrensd tot het
waarborgen van de algemene uitgangspunten van de democratische rechtsstaat,
waaronder vooral het gelijkheidsbeginsel (art. 1 van de grondwet), de vrijheid van
godsdienst en de scheiding van kerk en staat.
Momenteel ligt de nadruk op het scherper bewaken van de grenzen van de geldende
rechten en vrijheden. Voor het gedogen of negeren van oproepen tot haat en
geweld in naam van de islam is strafrechtelijke bestrijding in de plaats gekomen.
Het hierbij in balans houden van de verschillende rechten en vrijheden is een
moeilijke opgave. De rechtsstaat toont juist zijn grootste overtuigingskracht wanneer
deze ook onder bedreiging zijn principes handhaaft, en bijvoorbeeld niet met
twee maten gaat meten (Buijs 2002). Hoezeer repressief optreden ook geboden
is bij terrorisme of misbruik van de vrijheid van godsdienst en van meningsuiting,
de illusie moet niet bestaan dat de overtuigingen die resulteren in haat en geweld
eveneens met repressie zullen verdwijnen. Die zullen eerder ‘onderduiken’ en zich
aldus verder onttrekken aan publieke contestatie. Juist voor de langere termijn is
cruciaal dat moslims zich op grond van eigen keuze conformeren aan de bestaande
rechtsstatelijke normen en niet omdat uitsluitend dwang hen van schending van
die normen weerhoudt. Ook het beleid in eigen land dient het uitgangspunt te
hanteren dat wordt aangesloten bij de endogene dynamiek onder moslims. De
overgrote meerderheid van de moslims handelt als vanzelfsprekend binnen het
kader van de spelregels van de democratische rechtsstaat. Deze regels bieden
immers zowel bescherming voor bestaande opvattingen als mogelijkheden voor
debat en – bij blijvend verschil van inzicht – uiteindelijk werkbare compromissen
(wrr 2003: 153). Radicale opvattingen die zich niet verdragen met deze spelregels
dienen ook langs niet-strafrechtelijke weg van repliek te worden gediend, door
zoveel mogelijk het debat aan te gaan en concrete alternatieven zichtbaar te maken.
Een dergelijk debat kan leiden tot meer precisie van opvattingen, klachten en wensen
over elkaar. In de huidige situatie overheersen vaak grote maar tegelijk vage
woorden, zoals ‘islamitische waarden en normen’, ‘moslimidentiteit’, ‘Nederlandse
identiteit’ en Leitkultur. Dialoog en debat kunnen grotere precisering brengen
in de diagnoses en verwachtingen over en weer.
beleidsperspectief
191