Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

hebben op huidige interpretaties van de sharia door staten, instellingen en groepen.
Ook wanneer gekeken wordt naar het huidige formele, op de sharia gebaseerde
recht, blijkt niet gesproken te kunnen worden van een vaststaand geheel
van regels dat geldt voor alle moslims. Er bestaan grote verschillen tussen landen
in zowel op de sharia gebaseerde rechtsregels zelf als in de praktische toepassing
daarvan. Bovendien heeft de islamisering van het recht vanaf de jaren zeventig in
de meeste landen tot nu toe een beperkte reikwijdte gehad. In veel moslimlanden
speelt de sharia op de meeste rechtsgebieden niet of nauwelijks een rol, en is op
die gebieden sprake van een feitelijke scheiding van religie en staat. Bovendien is
de eerste golf van islamisering (nog) niet gevolgd door een tweede; eerder is de
laatste vijftien jaar sprake van een afname van de invloed van althans de klassieke
sharia op het nationale recht. Extreme islamisering, namelijk invoering van deze
klassieke sharia inclusief islamitisch strafrecht, heeft slechts in een beperkt aantal
landen plaatsgehad, zoals Iran, Afghanistan onder de Taliban, een tijd lang in
Pakistan en Soedan en in een aantal deelstaten van Nigeria. In Saoedi-Arabië gold
de klassieke sharia altijd al. Zelfs in sommige van de genoemde landen lijken de
scherpste kanten geleidelijk plaats te maken voor meer pragmatische toepassingen.
In de meeste andere moslimlanden, zoals Egypte, Marokko, Indonesië, Maleisië,
Nigeria en Mali, heeft de islamisering van het recht een gematigder karakter, zo
bleek in hoofdstuk 4. De sharia heeft in deze landen constitutionele erkenning
gekregen als ‘bron van wetgeving’ en/of geldt als gecodificeerd recht op enkele
specifieke rechtsgebieden. Waar de sharia een plaats heeft gekregen in de grondwet
is vaak sprake van constitutioneel dualisme of gemengde rechtsstelsels
waarin seculier recht eveneens geldt als bron van recht. De landen uit deze categorie
vertonen overigens ook onderling grote variatie in de mate van oriëntatie
op de klassieke sharia. In het huidige Pakistan en Afghanistan is die oriëntatie
veel sterker dan in landen als Egypte, Marokko en Maleisië, waar de rol van de
sharia in staatsrechtelijk opzicht veel meer een abstract-symbolische is, laat staan
in de seculiere republiek Mali. In Turkije ten slotte is de sharia al lang geleden
volledig verwijderd uit het rechtssysteem. Ook waar de sharia constitutioneel als
bron van wetgeving geldt of wordt toegepast op concrete rechtsgebieden, blijkt
dit modernere interpretaties niet per se in de weg te staan. Dit geldt bijvoorbeeld
op het gebied van het familierecht. Hoewel dit een kerngebied betreft van islamitisch
recht, is in de meeste landen toch sprake van geleidelijke versterking van de
positie van vrouwen. Voor de meeste onderzochte landen geldt dat op de lange
termijn een voortgaande verstatelijking en professionalisering van het nationale
recht is opgetreden, ook waar het rechtsgebieden betreft die op de sharia zijn gebaseerd.
Het proces van verstatelijking kan echter twee kanten opwerken. Het
kan een tegenwicht vormen tegen extreme shariaïsering, zoals in Egypte, bijvoorbeeld
dankzij aanvullende wetgeving en buffers in het rechtsstelsel, maar het
kan ook betekenen dat de sharia door de zittende machthebbers wordt gekaapt
voor eigen, bijvoorbeeld nationalistische doelen, zoals in Soedan en enige tijd in
Pakistan het geval was. Maar ook als de staat zich opwerpt als hoeder van de islam
‘om erger te voorkomen’, impliceert dat vaak een bevoordeling van orthodoxe
beleidsperspectief
159