Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

moederbeweging in Turkije of de zusterorganisatie in Duitsland. Deze aanpassing
is niet alleen institutioneel, maar ook inhoudelijk. Nederlandse moslims tonen
bijvoorbeeld wel een lagere acceptatie van homoseksualiteit dan de gemiddelde
Nederlander, maar die acceptatie ligt veel hoger dan het gangbare beeld doet vermoeden
(Motivaction 2005), terwijl moslims in Frankrijk zeer hoog scoren op
indicatoren voor secularisme (Müller 2005). Al deze tendensen dragen eraan bij
dat de islam in Europa zich meer autonoom ontwikkelt ten opzichte van de moslimlanden,
steeds meer institutionele banden met de ontvangende samenleving
aangaat en daarmee eigen, nationale en lokale karakteristieken krijgt.
Het belangrijkst is natuurlijk de geloofsontwikkeling bij moslims zelf. Dit is
temeer het geval omdat (vooral de sunnitische richtingen binnen) de islam
ondanks de plaatsvindende institutionalisering niet de vorm zal aannemen van
een kerkgenootschap. Het accent rust op de individuele gelovige en de moskee;
juist ook op dit individuele niveau vinden bij moslims in de lidstaten wel vergelijkbare
ontwikkelingen plaats. In paragraaf 5.2 werd gewezen op de waarneming
van Olivier Roy dat zich bij de tweede en derde generatie een proces van ontculturalisering
voltrekt. Jongeren nemen afstand van de islamitische tradities van het
land van herkomst van hun ouders en identificeren zich steeds meer met de islam
als zodanig. Hoe deze islam nieuwe inhoud wordt gegeven, wordt nu zaak van
individuele keuzen. Dit zoekproces brengt veel onzekerheid met zich mee. Met
het zich losmaken van de traditionele gezagsstructuren worden jongeren tegelijk
blootgesteld aan nieuwe invloeden, zowel vanuit de moslimwereld als vanuit de
samenleving waarin ze leven. In vergelijking met de ouders groeien ze op in een
situatie met een veel grotere diversiteit aan islamitische geloofsopvattingen,
inclusief radicale varianten. Internet en peer groups spelen bij het individuele
‘shoppen’ ook een zeer belangrijke rol. Roy wijst erop dat de ontculturalisering
kan leiden tot radicalisering (Roy 2004). Maar de overgrote meerderheid beweegt
zich in een andere richting. Nederlands onderzoek bevestigt de algemene observatie
van Roy over de ontculturalisering. Islam en moslimidentiteit blijven belangrijk,
maar maken zich los van de geloofspraktijk, vooral bij toenemende opleiding
en beheersing van het Nederlands. Er is bovendien bij jongeren sprake van een
zekere convergentie tussen autochtone en allochtone waarden. Dit geldt bij uitstek
voor sociale gelijkheid en democratische waarden in de publieke sfeer. Vooral
bij de beter opgeleiden betreft deze convergentie ook waarden rond huwelijk en
gezin, zij het dat de opvattingen van jongere moslims veel conservatiever zijn dan
van de gemiddelde Nederlandse jongere. Voor ondemocratische ideeën en acties
in naam van de islam bestaat slechts marginale aanhang (Phalet en Ter Wal 2004;
Phalet et al. 2000/1). Onderzoek door het Duitse Zentrum für Turkeistudien toont
voor Duitsland een vergelijkbaar beeld. Dit onderstreept dat jongeren zich weliswaar
definiëren als moslim, maar een steeds minder strikte geloofspraktijk hanteren.
Bovendien heeft de tweede en derde generatie vaker een modern-liberale
oriëntatie dan de eerste; wat de eerste generatie ziet als een religieuze plicht is
voor de volgende een keuzekwestie geworden. Het eindproduct van deze ontwikkelingsdynamiek
kan een islam zijn waarvan de hoofdstroom zich duidelijk heeft
geëmancipeerd van een niet-pluralistische traditionele religie. Het betekent dat er
beleidsperspectief
187