Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

3 de ontwikkeling van islamitisch-politieke
bewegingen
3.1 inleiding
de ontwikkeling van islamitisch-politieke bewegingen
Islamitisch-politieke bewegingen staan al geruime tijd in de belangstelling.
Ingrijpende politieke gebeurtenissen als de Iraanse revolutie (1979), de strijd van
de Taliban in Afghanistan sinds de jaren tachtig, de moord op president Sadat
(1981) en de bloedige burgeroorlog in Algerije na de verkiezingsoverwinning van
het islamitische fis en de annulering van verkiezingsuitslag (1992) vestigden
wereldwijd de aandacht op militante islamitische groepen. Ze gaven op gewelddadige
wijze uiting aan het streven naar islamisering, het op islamitische grondslagen
funderen van politiek, staat, maatschappij en recht (Piscatori 1984: 1). Dat
deze gebeurtenissen niet op zichzelf stonden, blijkt uit de gewapende strijd van
islamitische groeperingen elders sinds de jaren tachtig, van gebieden in Azië als
Tsjetsjenië, Indonesië, Thailand en Pakistan tot Jemen en een Afrikaans land als
Soedan. Sinds de terroristische aanslagen in onder meer de vs, Indonesië, Turkije,
Marokko, Spanje en Engeland worden deze islamitisch-politieke bewegingen nu
ook door niet-ingewijden in het Westen met meer dan gemiddelde belangstelling
gevolgd. Voorzover ze niet te boek staat als gewelddadig, gelden ze op zijn minst
als radicaal, in de betekenis van gericht op ingrijpende veranderingen in de politieke
en maatschappelijke orde. Daarnaast gelden ze veelal ook als fundamentalistisch,
ultraconservatief en antidemocratisch, aangezien vele oproepen tot het
islamiseren van de samenleving naar het voorbeeld van de begintijd van de islam
(Noyon 2003: 47).
Dit hoofdstuk analyseert de ontwikkeling van islamitisch activisme aan de hand
van de invloed van concrete islamitisch-politieke bewegingen op de politieke
arena in moslimlanden. De centrale vraag luidt: welke inzichten zijn te ontlenen
aan de ontwikkeling van islamitisch-politieke bewegingen sinds de jaren zeventig?
Welke aanknopingspunten bieden deze bewegingen voor toenadering tot
concepten van democratie en mensenrechten?
Het onderzoekt eerst de voornaamste kenmerken en denkbeelden over staat en
politiek van het opkomende islamitisch-politiek activisme van de jaren zeventig
(par. 3.2). Vervolgens belicht het de interactie tussen islamitische activisten en
de staat in de afgelopen decennia, en de invloed daarvan op het politieke bestel in
de moslimlanden. Eerst wordt gekeken naar de landen waar islamitisch-politieke
bewegingen sindsdien (tijdelijk) de staatsmacht hebben overgenomen: Iran,
Soedan en Afghanistan (par. 3.3). Daar werd hun oorspronkelijke ambitie verwezenlijkt
om de seculiere staat te onttronen en een islamitische staat uit te roepen.
Ook wordt kort ingegaan op de ontwikkelingen in Pakistan, het belangrijkste
moslimland in de regio Zuid-Azië waar de regering de islamiseringsagenda van
Pakistaanse islamitisch-politieke bewegingen in vergaande mate overnam. In de
overige moslimlanden zijn revolutionaire bewegingen niet aan de macht geko-
59