Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

ontkennen dus de grote variatie en dynamiek van opvattingen en praktijken; ze
dragen direct bij aan een maatschappelijk vertekend beeld van ‘de’ moslim.
Daarom is het essentieel in de betrekkingen met moslimlanden onderscheid en
subtiliteit te betrachten tegenover islamitisch activisme.
Onderkennen van de islam als potentieel constructieve politieke en juridische
factor voor de ontwikkeling van moslimlanden
Deze wetenschap wijst paradoxaal genoeg ook op de noodzaak tijdig de religieuze
bril af te zetten die het zicht op moslimlanden en moslims in algemene
zin zo vaak dreigt te vertekenen. Te vaak worden laakbare verschijnselen waar
moslimlanden of moslims bij betrokken zijn direct en al bij voorbaat teruggevoerd
op de religie. Het gemakkelijke gebruik van het adjectief ‘islamitisch’
nodigt ook uit tot onjuiste generalisaties in termen van aan de islam inherente
kenmerken. Juist de diversiteit en de dynamiek binnen de moslimwereld betekent
dat ‘de’ islam niet in algemene termen kan worden gekwalificeerd of gediskwalificeerd.
Dankzij die erkenning kan er ruimte ontstaan voor het ontwikkelen
van constructieve relaties gericht op het bevorderen van democratie en mensenrechten.
Zowel conceptueel als in de praktijk van het handelen zelf vindt op veel
plekken toenadering plaats tot democratische beginselen en normen en de internationale
mensenrechtenmaatstaven. Dat in veel moslimlanden de islam het
voertuig vormt voor dergelijke hervormingen is op zichzelf niet verwonderlijk,
want die religie werd daar lange tijd (en in sommige landen nog steeds) geweerd
uit het politieke en openbare leven. In autocratisch bestuurde moslimlanden
vormen islamitische politieke bewegingen momenteel juist belangrijke oppositionele
krachten die misstanden aan de kaak stellen en hervormingen bepleiten.
Democratie en recht dienen primair van binnenuit te komen en kunnen niet blijvend
van buitenaf worden opgelegd. Wanneer zich in moslimlanden constructieve
islamitische krachten aandienen, vereist het serieus nemen van democratie
dat die krachten tot politieke articulatie kunnen komen. In het verleden heeft de
eu met pleidooien voor democratisering in moslimlanden toch vooral seculiere
bewegingen en partijen op het oog gehad. Ze was er erg beducht voor dat het
opnemen van islamitische krachten in het politieke systeem de deur open zou
zetten naar partijen die, eenmaal gekozen, het bestaande democratische stelsel
alsnog om zeep brengen (het scenario van one man, one vote, one time). Gezien de
absolute claims van vele islamitische bewegingen in de beginperiode van islamitisch
activisme was er ook alle reden voor die terughoudendheid. De angst van
de eu werd echter ook gevoed door autoritaire regeringen van moslimlanden die
islamitisch activisme als een regelrechte bedreiging zagen voor de eigen machtspositie.
De in dit rapport beschreven ontwikkelingen sindsdien maken het
volgens de raad echter zowel mogelijk als wenselijk een inclusief democratiebegrip
te hanteren dat islamitische bewegingen niet langer op voorhand uitsluit van
het politieke bestel. Ook werd duidelijk dat de roep om invoering van de sharia
lang niet altijd per definitie haaks staat op mensenrechten, maar een reactie
vormt op vergaande willekeur, corruptie e.d.
beleidsperspectief
163