Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

Of het er bij eerdere aanslagen op westerse doelen nu vooral om ging het Westen
als zodanig te bestraffen voor oorlogshandelingen tegen moslims of de islam,
westerse landen te dwingen hun steun aan autoritaire regeringen van moslimstaten
te staken, dan wel primair om de moslimbevolking te imponeren en te mobiliseren,
één ding is duidelijk. Sinds ‘11 september’ is de strijd tegen het Westen als
domein van ‘zionisme, kruisvaarders en ongelovigen’ in elk geval wel explicieter
geworden. Dat heeft uiteraard ook te maken met de dynamiek en kenmerken van
de oorlogsvoering zelf. Eerder in dit rapport is al gewezen op de verzelfstandiging
van het gewelddadig transnationaal activisme. Het heeft zich losgemaakt
van nationale agenda’s en richt zich nu op de internationale strijd tegen het
(vermeende) onrecht tegen moslims waar ook ter wereld. Het gewapende optreden
van het Westen in Afghanistan en Irak versterkt de perceptie van het Westen
of de deelnemende westerse landen als vijand van de islam. Dit vergroot ook de
bereidheid tot gewapende vervolgacties elders of in eigen land door de vele
duizenden goed getrainde strijders uit die conflicten. Kleinere onderdelen of
‘cellen’ van deze transnationale netwerken hebben zich in veel landen genesteld,
waardoor het strijdperk is gemondialiseerd. Alleen al vanwege het bestaan van
dit leger van (ex-)strijders lijkt het niet aannemelijk dat het verschijnsel van
terroristische aanslagen tegen westerse doelen snel zal verdwijnen, zelfs als de
ontwikkelingen in Irak en het Midden-Oosten een gunstig verloop hebben.
Het Westen is zelf ook rekruteringsgebied geworden voor dit ‘vreemdelingenlegioen’.
Sommige jongeren onder de moslimbevolking voelen zich aangesproken
door het appèl tot verdediging van ‘de bedreigde islam’, hoezeer ook westerse
regeringen hun strijd definiëren als gericht tegen terrorisme en uitdrukkelijk niet
tegen de islam. Olivier Roy wijst erop dat vooral bij jongeren van de tweede en
derde generatie een proces van ‘ontculturalisering’ gaande is. Door het loslaten
van de religieuze en culturele tradities van hun ouders staan ze steeds meer open
voor andere invloeden, waaronder ook van transnationale religieuze aard.
Sommigen worden onder invloed van deze nieuwe religieuze interpretaties
vatbaarder voor radicalisering (Roy 2004). ‘De’ islam en ‘de’ umma vormen voor
hen een belangrijker referentiepunt dan het land van hun ouders of het land waar
ze wonen (Phalet et al. 2000/1). Confrontaties zoals in Afghanistan en Irak zien
zij niet als confrontaties tussen staten, maar als aanvallen op ‘de’ islam.
Sommige salafistische stromingen sluiten goed aan op dit proces van ontculturalisering
en identificatie met een collectieve moslimidentiteit. Door hun nadruk
op de ‘ware’ moslim en persoonlijke vroomheid kunnen salafistische bewegingen
extreme vormen aannemen. De gewelddadige, jihadistische stromingen hierbinnen
zijn dan ook uitermate geschikt voor transnationale vormen van gewelddadig
activisme (aivd 2004a; igc 2004 en 2005a). De eis zich te conformeren
aan het voorbeeld van de eerste volgelingen van de Profeet kan ertoe leiden dat
deze salafisten de relevante koranteksten zo letterlijk en absoluut nemen dat geen
enkele interpretatie meer is toegestaan. Doordat iedere reflectie op de heilige
teksten uit den boze is en alle interpretaties ervan sinds de zevende eeuw voor
hen gelden als dwaling, zijn ze weinig gevoelig voor politiek of theologisch debat.
beleidsperspectief
151