Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

aanmoediging om zich af te keren van de wereld van politiek en macht. Shariati
viel dit politiek quiëtisme aan; de gebeurtenis van 680 moest juist worden gezien
als een aanmoediging om de strijd te hervatten die Ali had aangebonden tegen
de onrechtvaardigheden van de toenmalige staat. De fundamentele boodschap
van de islam moest weer worden opgepakt, en er moest gestreden worden tegen
de gevestigde politieke orde. Met een grote nadruk op ‘de misdeelden’ gaf hij een
marxistische connotatie aan zijn interpretatie van de islam.
Ayatollah Khomeini nam dit revolutionaire activisme over, evenals het idee van
revolutie in naam van de misdeelden en Shariati’s ideeën omtrent het overnemen
van de staatsmacht. Het verschil was vooral dat waar Shariati de revolutie geleid
zag door een voorhoede van verlichte intellectuelen, Khomeini deze rol zag weggelegd
voor de clerus. Khomeini werkte hiernaast ook uit hoe een islamitische
staat vorm zou moeten worden gegeven. Beïnvloed door het Franse constitutionele
denken werd dat een ‘theodemocratie’ (de term die Mawdudi reserveerde
voor het door hem nagestreefde systeem in Pakistan): een combinatie van theocratie
en democratie. Aan het koranische principe van shura (door de heerser te
raadplegen vergadering; wel gezien als het equivalent van een parlement) werd
vastgehouden, maar president en parlementsleden werden wel gekozen volgens
het algemeen kiesrecht. Beide organen waren evenwel ondergeschikt aan een
Raad van Hoeders en de Geestelijk Leider, die beide toezicht houden op het islamitisch
gehalte van de kandidaten voor deze organen en de besluiten ervan.
De belangrijke rol die Khomeini toebedeelde aan de clerus leidde ertoe dat in Iran
de letterlijke uitleg van koran en sharia in elk geval formeel de boventoon is gaan
voeren.
De hier besproken denkers hebben alle grote invloed uitgeoefend op het politiseren
van de islam. Hun hervormingsstreven was vooral gericht op islamitische
bewustwording en het niet langer a priori accepteren van statelijk en traditioneelreligieus
gezag. Ze leverden gezamenlijk de ingrediënten van een activisme dat
zich – vooral zichtbaar vanaf de jaren zeventig – in tal van bewegingen manifesteerde,
zoals het letterlijk nemen van de koran, de sharia als uitsluitende rechtsbron
(vooral in de sunnitische wereld), de theocratie, het zich keren tegen het religieuze
establishment, het afwijzen van wereldlijk gezag, antisecularisme, jihad (in
de zin van ‘heilige oorlog’), authenticiteit en een sterke antiwesterse gezindheid.
Dit activisme staat op gespannen voet met democratie en universele mensenrechten.
Tegenover volkssoevereiniteit plaatsten deze denkers godssoevereiniteit op
een wijze die geen ruimte liet voor onvervreemdbare mensenrechten.
2.3 hervorming door herinterpretatie van de heilige
bronnen
2.3.1 de wegbereiders
de ontwikkeling van het islamitisch-politiek denken
De in de vorige paragraaf genoemde auteurs zochten een heropleving van de
islam door terug te keren naar de letter van de koran en de sunna. Zij verzetten
35