Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

144
dynamiek in islamitisch activisme
basis hiervan geconcludeerd wordt tot principiële onverenigbaarheid, zou ervan
worden uitgegaan dat rechtssystemen niet kunnen veranderen. Dat zou de dynamiek
miskennen die het recht onder invloed van veranderende omstandigheden
overal ondergaat, zowel – en misschien wel eerst – in de toepassing van het positieve
recht als in dat recht zelf. De vraag dringt zich op of aldus de modernisering
van sharia-interpretaties uiteindelijk niet toch verder zal convergeren naar het
internationale recht. Niet vanwege een hegemoniale invloed van dit laatste recht,
maar omdat die landen op een aantal gebieden nu eenmaal achterstanden willen
inhalen. ‘Achterstand’ suggereert ‘inhalen’ en uiteindelijk – bij alle denkbare variatie
– een zekere ‘gelijkheid’. Dit argument zal worden geïllustreerd aan de positie
van vrouwen.
Rechtsregels vormen tot op zekere hoogte en op straffe van dictatuur dan wel
irrelevantie een weerslag van de maatschappelijke normen. Bewust wordt gesproken
van ‘tot op zekere hoogte’, want een volstrekte afspiegeling van de ‘geleefde’
normen is natuurlijk niet mogelijk en niet gewenst. Zeker in landen met grote
ongelijkheden lopen die normen, bijvoorbeeld tussen elite en grote massa, tussen
traditioneel en modern, en tussen etnische gemeenschappen, sterk uiteen. Dat
betekent dat het formele recht ook niet losstaat van het ontwikkelingsstadium van
een land. Vanuit westers oog wordt de rechtspositie van vrouwen in veel moslimlanden
als ‘vreemd’ of ‘anders’ beoordeeld, als kennelijk behorend tot ‘islamitische’
en dus aan vreemde waarden en normen. Maar bedacht moet worden dat veel van
de (heilige) credo’s in moslimlanden over huwelijk, gezin en de rol van vrouwen
hierbij tot nog niet zo lang geleden ook gemeengoed waren in Nederland en door
sommigen nog gekoesterd worden. Het gezin werd en wordt in christelijke kring
– en daar niet alleen – nog immer als hoeksteen van de samenleving gezien, en het
via echtscheiding ontbinden van kerkelijk gesloten huwelijken was voor vele kerkgenootschappen
niet mogelijk. Seksualiteit buiten het huwelijk was ook hier zeer
lang taboe en homoseksueel gedrag is dat voor veel christelijke stromingen nog.
De recente brief van het Vaticaan aan de bisschoppen over de samenwerking van
mannen en vrouwen in de kerk en de wereld ademt nog steeds de geest van een
‘natuurlijke’ rolverdeling tussen man en vrouw en de bijzondere verantwoordelijkheid
van de vrouw voor het gezin, als “de oorspronkelijke en in zekere zin
‘soevereine’ eenheid” (Congregatie van de Geloofsleer 2004) . Tot in de jaren
zeventig heerste ook in Nederland het idee van complementariteit, waarbij van
gelijke rechten en plichten geen sprake was en vrouwen gezien werden als de
zwakkere, te beschermen partij. In Nederland waren getrouwde vrouwen tot 1957
formeel handelingsonbekwaam en was de man tot 1971 het hoofd van het gezin
(In ’t Veld-Langeveld en Schoonenboom 1976).
Veel moslimlanden kennen uit het oogpunt van ontwikkelingspeil een grote
ongelijkheid: naast een welvarende, goed opgeleide elite is er ook zeer grote
armoede en hoog analfabetisme, vooral bij vrouwen. De verschillen manifesteren
zich in veel andere grootheden, zoals kindertal, kennis van de wereld en ook
geloofsbeleving. Anders dan de elites koestert de grote massa nog zeer traditionele
normen ten aanzien van de positie van vrouwen. Deze samenlevingen leven