Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

102
dynamiek in islamitisch activisme
de hadith gefundeerde islam een nieuwe taal vond, gericht tegen het verlichtingsfundamentalisme
van de elite en ook tegen de ‘primitieve’ volkse islam van de
laagste klassen (Yavuz 2004: 273). De islamitische moderniteit van deze groepen
bracht ook een eigen ‘hoge cultuur’ voort op terreinen als muziek, mode, literatuur
en eten, die concurreert met andere islamitische culturen en identiteiten.
Op deze manieren vindt de integratie plaats van sommige religieuze groepen en
sociale klassen in de consumptiecultuur, marginalisatie van andere, en mede
daardoor ook een toenemende differentiatie van moslimculturen. Dergelijke
complexe processen voltrekken zich op veel plaatsen binnen de moslimwereld en
daarbuiten, waar moslims leven in een minderheidssituatie.
Zoals Yavuz laat zien, leiden processen van emancipatie en integratie tot een
vergaande objectivering en daarmee secularisering van religieuze identiteiten via
de massaproductie van islamitische goederen en symbolen, variërend van
modieuze hoofddoeken tot op de juiste wijze bereid voedsel, hotels en vakanties.
Door deze nieuwe ‘islamitische’ consumptiepatronen worden grote delen van de
moderne publieke ruimte opnieuw gedefinieerd, zoals de media, het onderwijs,
de markt en de mode. Studentes bijvoorbeeld kunnen dankzij een ultramodieuze
hoofddoek deelnemen aan de publieke ruimte zonder hun religieuze identiteit te
hoeven ontkennen. De hoofddoek, die voor Kemalisten symbool stond voor een
achterlijke, volkse identiteit, hebben ze opgewaardeerd tot een symbool van
nieuwe chique, sociale mobiliteit, emancipatie en individualiteit. De seculiere
elite in Turkije interpreteert het kledingstuk echter als een provocerende uiting
van islamitische radicaliteit en ongewenste islamisering (Yavuz 2004: 280-281).
In veel landen waar islamitisch-politieke partijen intussen toegang hebben gekregen
tot het electorale proces en dankzij hun maatschappelijke wortels en verenigingen
voeling houden met de bevolking, blijken ze een leerproces door te maken
waarin ze ook hun achterban kunnen ‘meenemen’. Ze doen ervaring op met
geleidelijke, stapsgewijze politieke liberalisering, het omgaan met politieke instituties,
het sluiten van politieke compromissen en allianties binnen een pluralistische
omgeving en het formuleren van concrete politieke programma’s die
aansluiten bij brede lagen van het electoraat. Daarmee nemen ze meer afstand
van fundamentalistische dogma’s of ongedefinieerde vormen van ‘oppositieislam’
die vooral radicalen aanspreken. Bovendien kennen ze uit ervaring de lessen
en principes van electorale concurrentie; ze weten dat islamitisch-politieke
partijen net als andere worden afgerekend op hun prestaties. In de meeste landen
liggen die prestaties niet op het terrein van de islam, maar op concrete opgaven
als bestrijding van de werkloosheid, corruptie, rechteloosheid en willekeur van
het regime. Kortom, er liggen naast bedreigingen in een aantal moslimlanden ook
kansen voor verdere politieke institutionalisering, geleidelijke politieke liberalisering
en versterking van de mensenrechten. Hoofdstuk 5 onderzoekt of en hoe
Nederlands en Europees beleid deze processen kan ondersteunen.