Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

184
dynamiek in islamitisch activisme
Tekstbox 5.3 Europese islam volgens Tibi en Ramadan
Bassam Tibi ziet voor jihadisme, orthodoxie en fundamentalisme geen plaats in Europa. Ze zijn er
natuurlijk wel en vormen een grote bedreiging voor de open samenleving en ook een obstakel
voor integratie van andersdenkende moslims. De door hem bepleite Euro-islam betreft een
cultuurpatroon dat is aangepast aan de politieke cultuur van de civil society en de scheiding van
cultuur en politiek. Cultuurrelativisme en multiculturalisme van de ontvangende samenleving als
antwoord zijn gevaarlijk, omdat deze moslims feitelijk buitensluiten en communitaristische
gettoïsering en parallelsamenlevingen bevorderen. Tibi is dan ook zeer gekant tegen enigerlei
vorm van erkenning van de sharia; het concept van burgerschap vereist voor ieder dezelfde wetten
(Tibi 2001). Europa moet zonder eurocentrisch te worden, zijn eigen waarde(n) niet verloochenen
en de moslims in Europa moeten ‘de idee Europa’ voluit aanvaarden om burgers ‘van het hart’ te
kunnen worden. Dit Europese idee van zichzelf, de Leitkultur, betreft een systeem van waarden en
normen en een daaraan gekoppeld wereldbeeld. De liberale democratie, individuele mensenrechten
en de eisen van de burgerlijke maatschappij vormen hiervan de kern. De kenmerken van een
open islam die zich hiernaar richt, betreffen laicité, culturele moderniteit en een besef van tolerantie
dat verder reikt dan de abrahamitische religies. De Euro-islam erkent religieus en cultureel
pluralisme en laat hiermee iedere aanspraak op islamitische overheersing los. Onder deze condities
kan zich een islam in Europa ontwikkelen die ook elders grote invloed heeft (Tibi 2005).
Net als Tibi ziet Tariq Ramadan de ontwikkelingen onder moslims in juist Europa en de vs als
potentieel van groot belang voor de gehele moslimwereld. In de luwte van de overheersende
aandacht voor de radicale islam is vooral onder intellectuelen en jongere moslims en moslima’s al
een ‘stille revolutie’ gaande. Zij geven vorm aan een Europese en Amerikaanse islam die geworteld
is in de Europese respectievelijk Amerikaanse cultuur, maar tegelijk trouw blijft aan universele
islamitische principes, zoals rechtvaardigheid en menselijke waardigheid. Deze beweging op
grassroots-niveau zal wereldwijde invloed krijgen, omdat ze zich ontwikkelt onder condities van
moderniteit en globalisering die ook moslimlanden steeds meer gaan beïnvloeden. Ramadan wil
aan de vorming van deze Europese ‘moslimpersoonlijkheid’ bijdragen door het theologische
gereedschap aan te reiken dat in staat stelt tot het voluit participeren aan de samenleving. Veel
moslims in Europa hebben zich geïsoleerd in eigen, veilig geachte parallelgemeenschappen,
omdat ze een soms obsessieve angst hebben voor verlies van hun religieuze identiteit. Ze worden
in het tot op zekere hoogte accommoderen aan de omringende omgeving gesteund door de islamitische
leerstukken omtrent het leven als minderheid in niet-islamitische landen. Ramadan roept
moslims op deze zelfdefinitie als minderheid en dus buitensluiting van de omringende samenleving
definitief te verlaten.
In plaats van de in zijn ogen achterhaalde dichotomie van dar al-islam (huis van de islam) en dar
al-harb (huis van de vijand) plaatst Ramadan als nieuw perspectief de dar al-shahada (huis van
getuigenis). Het Westen is geen vijand, maar een ‘thuis’ voor moslims en daar moeten ze zich naar
gaan gedragen. De er bestaande rule of law, vrijheid van godsdienst, van vergadering, het recht
op kennis en andere rechten en vrijheden, staan moslims toe hun religie volledig te beleven en in
vrijheid verder te ontwikkelen. Zij moeten dan ook niet langer pogen de islam uit de landen van
herkomst te reproduceren en evenmin voor hun keuzen afhankelijk blijven van religieus gezag uit
moslimlanden. Zij moeten hun eigen weg durven volgen en juist als verantwoordelijke, vrije en