Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

116
dynamiek in islamitisch activisme
fundering hiervan zeer omstreden. Bij de ‘constitutionele islamisering’ gaat het
dan ook met recht om experimenten, met veel juridische ambiguïteit en onzekerheid
als gevolg.
De Britse rechtsfilosoof Hart wijst erop dat in constituties zogenoemde rules of
recognition of erkenningsregels zijn opgenomen: regels die bepalen dat een regel
een rechtsregel is. Het voorkomen in grondwetten van dergelijke basisnormen
van het positieve recht is echter nog geen voldoende ‘bewijs’ voor het daadwerkelijk
functioneren. Hij ziet de vraag naar de acceptatie van zo’n grondregel
vooral ook als empirisch af te leiden uit het gedrag van rechters, wetgevers en
bestuur. Bovendien kunnen in de tekst van een grondwet zelf verschillende
‘hoogste’ normen staan; alleen daarom al vormt de feitelijke betekenis een empirische
kwestie (Hart 1997). Wanneer men de rol van de islam in het staatsverband
wil onderzoeken, vormt de grondwet het voor de hand liggend document. In
die tekst wordt immers zichtbaar hoe een land zich definieert. Een – althans op
papier – belangrijke vorm van ‘constitutionele islamisering’ betreft het expliciet
veranderen van de staatsvorm in een islamitische. Ook is van belang of de islam
al dan niet als staatsgodsdienst wordt aangemerkt. In de grondwet kan voorts de
sharia als bron van wetgeving zijn opgenomen.
Hieronder wordt voor deze onderwerpen allereerst de situatie weergegeven voor
alle moslimlanden, dat wil zeggen landen waarvan de bevolking in meerderheid
uit moslims bestaat (zie bijlage 3). Uit de gehanteerde rubricering blijkt al dat de
constitutionele positie van de sharia (of islam, koran, sunna, fiqh) voor de wetgeving
sterk uiteen kan lopen, namelijk van ‘de’, ‘de belangrijkste’, ‘een belangrijke’
tot ‘een’ bron van wetgeving. Naarmate de formulering zwakker wordt, neemt
de constitutionele ruimte toe voor ook andere bronnen van wetgeving en dus
‘hoogste’ normen. Van de 45 moslimlanden waarvan de gegevens bekend zijn,
blijken zich tien grondwettelijk te definiëren als islamitische staat. In deze tien
landen is de islam tevens de staatsgodsdienst, en daarnaast nog in elf andere
landen. In acht moslimlanden is de sharia ‘de’ of ‘de belangrijkste’ bron van
wetgeving, en in negen landen geldt de sharia in de grondwet als ‘een belangrijke’
of ‘een’ bron van wetgeving, derhalve naast andere bronnen. In totaal zeventien
van de 45 moslimlanden geven de sharia dus constitutioneel enigerlei rol als bron
van recht en wetgeving (bijlage 3). Begrijpelijkerwijs geldt dit voor vrijwel alle
islamitische staten. Marokko vormt een uitzondering; dit land is een islamitische
staat, de islam is er staatsgodsdienst, maar de sharia wordt niet aangemerkt als
bron van wetgeving. Marokko’s grondwet spreekt van ‘de wil van de natie’ die in
de wet tot uitdrukking moet worden gebracht. In de preambule wordt verwezen
naar de mensenrechten. Tussen ‘moslimland’ en ‘sharia’ bestaat dus geen één-opéénrelatie;
slechts in ruim eenderde van alle moslimlanden heeft de sharia een
constitutionele positie, terwijl de sharia in circa eenzesde van de moslimlanden
formeel suprematie als bron van wetgeving is toegekend. Hiermee is overigens
nog niet gezegd dat de materiële invloed van de sharia in die landen groot is, noch
dat in landen waar de islam constitutioneel geen invloed heeft deze ook feitelijk
ontbreekt.