Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

120
dynamiek in islamitisch activisme
Nigeria, Mali en Indonesië geldt de islam niet als staatsgodsdienst (Otto 2006;
Otto et al. 2006).
Zoals al bij het overzicht van alle moslimlanden in bijlage 3 bleek, is wat de bron
van wetgeving betreft de terminologie erg belangrijk. Het kan gaan om (beginselen
van) de islam, de koran, de sunna, de sharia of de fiqh, en de mate van exclusiviteit
waarmee de bron wordt aangeduid kan sterk verschillen. Bij ‘een’ bron zijn
er per definitie ook andere bronnen, zoals neergelegd in andere artikelen van
de grondwet. Er kan dan sprake zijn van een dubbele of tenminste een dubbelzinnige
constitutionele basisnorm. Omdat de meeste grondwetten ook bepalingen
bevatten over fundamentele rechten als het gelijkheidsbeginsel en de godsdienstvrijheid,
ligt hier de nodige conflictstof. Hoezeer dit het geval is, blijkt
ook uit de heftigheid waarmee in de betrokken landen bij tijd en wijle de discussie
over deze kwestie is of wordt gevoerd. Het bleek de afgelopen tijd opnieuw
in Irak bij de vraag of de sharia in de nieuwe grondwet moest worden aangemerkt
als ‘een’ of ‘de’ bron. De uitkomst in Irak is dat de islam een fundamentele bron
van wetgeving is en dat geen wet kan worden aangenomen die in strijd is met
haar onbetwiste bepalingen. Interpretatie van deze bepaling valt toe aan het
hooggerechtshof (Coleman 2006: 30).
De situatie in de ten behoeve van dit rapport nader bestudeerde landen is als
volgt (Otto 2006; Otto et al. 2006). Iran hanteert in de grondwet van 1980 een
strikte formulering: alle wetten en regels moeten absoluut zijn gebaseerd op islamitische
criteria en de klassieke sharia prevaleert boven elke vorm van gewoonterecht
en internationaal recht. De formele positie van Pakistan lijkt wat minder
stringent: de grondwet van 1973 bepaalt enerzijds dat “gehoorzaamheid aan de
Grondwet en de wet de plicht is van elke burger” (art. 5.2 Gw), maar anderzijds
dat alle wetten in lijn dienen te zijn met de ‘Injunctions of Islam’ (art. 227 Gw).
In 2002 is echter in een deelstaat voorgesteld de sharia in te voeren volgens een
puriteinse interpretatie. In Egypte werden in 1980 de beginselen van de sharia
vastgelegd als de enige bron van wetgeving. De toetsing van wetgeving aan deze
grondwettelijke bepaling is voorbehouden aan het Hoge Constitutioneel
Gerechtshof. Dit heeft echter bepaald dat alleen wetgeving van na 1980 in overeenstemming
moet zijn met de beginselen van de sharia. Deze beginselen
worden bovendien zeer beperkt uitgelegd, namelijk alleen die regels van de
sharia die onomstotelijk vaststaan door vermelding in koran en sunna. Hierdoor
kunnen toch wetten worden aangenomen die aan alle westerse maatstaven
voldoen. De empirische test van de hierboven aangehaalde Hart (1997) toont
derhalve aan dat zelfs het constitutioneel aanmerken van de sharia als uitsluitende
rechtsbron in concreto een beperkte betekenis kan hebben. De Soedanese
grondwet van 1998 stelt: “Islamitisch recht en de consensus van de natie door
referendum, Grondwet en gewoonte, zijn de bronnen van wetgeving, en geen
wet zal worden gemaakt die strijdig is met deze uitgangspunten” (art. 68 Gw).
Deze pluraliteit is gekozen ter wille van het herstel van nationale eenheid, na
twintig jaar van islamisering van het recht langs orthodoxe lijn, en verzet daartegen
in vooral, maar zeker niet uitsluitend, het christelijke zuiden. In de