Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

26
dynamiek in islamitisch activisme
wikkeling van het activisme te bezien, zoals die van de in de praktijk ‘geleefde
islam’. Vanwege de aandacht in dit rapport voor de relatie van islamitisch
activisme met democratie en mensenrechten is hier gekozen voor de genoemde
publieke dimensies.
In hoofdstuk 2 staat de ontwikkeling van islamitisch-politiek denken centraal.
Er blijkt een breed spectrum aan opvattingen te bestaan, juist waar het gaat om
de inrichting van staat en samenleving, en de relatie van de islam tot democratie,
rechtsstatelijkheid en mensenrechten. De hier onderzochte denkrichtingen bevinden
zich binnen de sunnitische en shiietische hoofdrichtingen. Eerst komen de
auteurs aan bod die gelden als de intellectuele vaders van de bewegingen die zich
sinds de jaren zeventig beijveren voor het vestigen van een islamitische staat en
het invoeren van islamitisch recht (par. 2.2). Zij worden ook wel als fundamentalisten
aangeduid, aangezien ze streven naar politieke hervorming op basis van
de oorspronkelijke bronnen van de islam, de koran en de sunna. Voor het doorbreken
van de stagnatie in de moslimwereld zoeken velen inspiratie in de islam
uit de begintijd. Daarna worden denkers besproken die afstand nemen van een
letterlijke navolging van deze heilige bronnen; ze laten zich inspireren door de
intentie en de zeggingskracht daarvan voor moderne vraagstukken (par. 2.3). Vervolgens
gaat het hoofdstuk in op de vraag naar de dynamiek in opvattingen en de
eventuele toenadering tot concepten van democratisering en de universele mensenrechten
(par. 2.4). In paragraaf 2.5 worden tot slot de conclusies getrokken.
Hoofdstuk 3 gaat in op de ontwikkeling van islamitisch-politieke bewegingen.
Paragraaf 3.2 beschrijft de voornaamste kenmerken van opkomende activistische
politieke bewegingen van de jaren zeventig. In sommige landen slaagden zij erin
de macht te veroveren (par. 3.3). In de meeste andere landen lukte dat niet of
alleen tijdelijk. Ze zijn daar echter wel nadrukkelijk aanwezig in de politieke en
maatschappelijke arena (par. 3.4). De wisselwerking met de staat blijkt grote
invloed uit te oefenen op de dynamiek en radicaliteit van dit activisme. Paragraaf
3.5 schetst deze dynamiek en beoordeelt de kansen voor (verdere) democratisering
en verbetering van mensenrechten.
Hoofdstuk 4 heeft als onderwerp de ontwikkeling van islamitisch recht in moslimlanden.
Het onderzoekt de reikwijdte van de islamisering van het recht (par.
4.2) en stelt de relatie aan de orde tussen de universele en islamitische mensenrechten
(par. 4.3). Een belangrijke vraag hierbij is of deze twee rechtscomplexen
haaks op elkaar staan dan wel toenadering toelaten. Paragraaf 4.4 interpreteert
de rechtsdynamiek, waarna de conclusies worden getrokken (par. 4.5).
Dit rapport richt zich uiteraard tot de Nederlandse regering. Maar een deel van de
voorgestelde beleidslijnen vergt samenwerking op Europees niveau; juist via dat
grotere kader kan Nederland invloed uitoefenen. Hoofdstuk 5 verkent welke
beleidsmogelijkheden Nederland (mede in eu-verband) ter beschikking staan om
eventuele spanningen te verminderen binnen de moslimwereld rondom vraagstukken
van islamitisch activisme, en om processen van democratisering en