Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

56
dynamiek in islamitisch activisme
nog uiterst zwak ontwikkeld. Verkiezingen worden mondjesmaat gehouden en
voorzover die al plaatsvinden, is de deelname van partijen vaak aan allerlei beperkende
voorwaarden gebonden. Desalniettemin laten dergelijke verkiezingen in
veel gevallen (Indonesië, Iran, Pakistan, Turkije) een voorkeur zien voor gematigde
islamitische partijen en/of getuigen van een afkeer van wanbeheer, onveiligheid,
corruptie, e.d. In het kader van de World Values Survey verricht onderzoek
toont voorts een zeer hoge waardering in een aantal moslimlanden voor
democratie en een afwijzing van autocratisch bestuur (Inglehart en Norris 2004).
Deze bevinding wordt bevestigd door onderzoek in het kader van The Pew
Global Attitudes Project; hieruit blijkt een grote behoefte aan meer politieke
vrijheid en openheid, maar ook aan een grote rol van de islam in de politiek.
Tezelfdertijd wil men over het algemeen moskee en staat gescheiden houden
(Pew Global Attitudes Project 2003). Ook recente acties onder de bevolking in
landen als Libanon, Oezbekistan, Egypte, Koeweit en Saoedi-Arabië wijzen in
de richting van een behoefte aan meer democratie. Dat zou kunnen betekenen dat
de ideologische greep van radicaal-islamitische bewegingen op de bevolkingen
beperkt is of beperkter is geworden, dan wel dat deze bewegingen zelf hun antidemocratische
gezindheid opgeven om toegang tot de politieke macht te verkrijgen.
Het is wel aannemelijk dat de toenadering tot concepten van democratie en
mensenrechten bij de huidige islamitische bewustwording eerder plaats zal
hebben door ze op islamitische dan op humanitaire leest te schoeien.
In het volgende hoofdstuk wordt dieper ingegaan op de vraag of zich bij islamitische
bewegingen feitelijk een dynamiek in deze richting voordoet en welke factoren
hierbij een rol spelen. Vooruitlopend daarop wordt er hier op gewezen dat de
in paragraaf 2.2 en 2.3 beschreven denkrichtingen weliswaar grote verschillen te
zien geven, maar ook belangrijke overeenkomsten kennen. Beide maken deel uit
van het islamitisch activisme: denkrichtingen en bewegingen gericht op politieke
en maatschappelijke bewustwording van moslims, met de islam als gemeenschappelijk
voertuig (zie hoofdstuk 1). De hier onderscheiden denkrichtingen
zijn beide gericht op activering en derhalve tegen religieus gemotiveerd traditionalisme
en in zichzelf gekeerde geloofsbeleving. Ze verzetten zich ook tegen de
vanzelfsprekende autoriteit van de staat; de ene denkstroming door deze weer te
binden aan islamitische normen, de andere door pleidooien voor democratie en
mensenrechten. Gemeenschappelijk is dus het streven naar verandering en doorbreking
van de stagnatie in de moslimwereld. Alle besproken auteurs zoeken deze
revitalisering ook in een eerherstel van de eigen islamitische cultuur. Dit geldt
ook voor auteurs zoals Arkoun, Soroush en Abu Zayd die juist oog hebben voor
de openheid van culturen en revitalisering van de islam zoeken in een modernisering
ervan. De roep om herstel van de relatie met de eigen ‘authentieke’ cultuur
moet worden geplaatst tegen de achtergrond van lange perioden, zowel in de
koloniale als in de postkoloniale tijd, waarin de islam werd verdreven naar de
privésfeer en als een obstakel voor vooruitgang werd aangemerkt. Deze marginalisering
gaf grote groepen het gevoel ‘buiten de geschiedenis’ te staan (Göle
1996). Door in reactie hierop de zeggingskracht van de islam voor de samenleving
juist te benadrukken en te laten zien dat aan de eigen islamitische cultuur ook