Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

de ontwikkeling van islamitisch-politieke bewegingen
jaren negentig bleek uiteindelijk minder representatief te zijn dan die in de jaren
tachtig (Hafez 2004: 53).
Behalve ‘goedkope’ concessies (zoals meer religie in het onderwijs en op de
staatsmedia, strenger toezicht op de zeden etc.) boekten noch de Moslimbroeders
noch andere islamitische partijen en kandidaten in de jaren negentig grote politieke
successen. Pogingen om zich opnieuw politiek te doen gelden via de vrijere
verkiezingen voor de nationale beroepsverenigingen waren aanvankelijk succesvol,
maar betekenden wel dat het regime die nog resterende politieke ruimte
vervolgens ook streng aan banden legde (Rosefsky Wickham 2002). Anders dan
in de jaren tachtig zat Moebarak stevig genoeg in het zadel om zijn toegeeflijke
houding te laten varen en de criticasters de mond te snoeren. Dat gaf radicale
militante groepen als de Islamitische Jihad en de Jamaa al-Islamiyya, die zich tot
dan toe betrekkelijk rustig hadden gehouden uit vrees voor legitimiteitsverlies,
de argumenten in handen om de Broeders nog harder te veroordelen en de achterban
te mobiliseren voor de gewapende opstand. De politieke leider van de Jihad,
Aboud Zumur, wees erop dat zelfs seculiere staten als Frankrijk, Duitsland en
Italië religieuze politieke partijen toestaan, maar dat nota bene Egypte zich liet
voorstaan op het feit dat het zulke partijen verbood (Hafez en Wiktorowicz
2004: 75). 10 Hij riep jongeren op de weg van de ‘schijndemocratie’ te verlaten en
zich aan te sluiten bij “de rangen van de heilige strijders om de onrechtvaardige
en tirannieke staat omver te werpen” (Hafez 2003: 55).
De politieke leiders van de Moslim Broederschap probeerden deze radicale denkbeelden
systematisch te weerleggen (zie tabel 3.1). Terwijl de Jamaa gewapend
verzet tegen het zittende regime verdedigde op grond van verwijzingen naar de
godssoevereiniteit en de superioriteit van de sharia, ontwikkelden de Broeders
een gematigd en verzoenend discours. In hun visie moest de staat in een islamitische
samenleving de principes van de sharia trouw blijven, maar diezelfde staat
moest ook verantwoording afleggen voor zijn daden. Ze benadrukten ook dat de
sharia maar heel weinig vaste leerstukken kent; enkele basisprincipes bedoeld om
rechtvaardigheid, sociale en economische gelijkheid te bereiken en om mensenrechten
als het recht op menselijke waardigheid en het recht op eigendom te
beschermen. Bovendien stonden juridische innovaties en ijtihad ter beschikking
om interpretaties aan te passen aan veranderende omstandigheden (Hafez 2003:
175). In deze opvattingen is dus veel te herkennen van de denkbeelden van eigentijdse
hervormers, zoals de leerlingen van Mohammed Abdu (zie par. 2.3).
Op een vergelijkbare manier probeerden de Broeders de radicale opvattingen te
weerleggen rondom thema’s als de plaats van de islam, de positie van de moslimwereld,
de jihad en de rol van democratie. Democratie en pluralisme interpreteerden
ze als onderdelen van de islamitische shura. Op grond daarvan pleitten ze
voor democratische verkiezingen, reguliere machtswisselingen op grond van
electorale prestaties van politieke partijen en respect door de politieke meerderheid
voor de positie van minderheden (zie tabel 3.1).
79