Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

154
dynamiek in islamitisch activisme
Het zou echter onjuist zijn de verscherping uitsluitend te definiëren in termen
van ‘het Westen’ versus ‘moslims’ of ‘de islam’. De oorlog in Irak heeft kenmerken
van een – ook weer in religieuze termen gegoten – burgeroorlog tussen
sunnieten en shiieten. Maar ook binnen deze islamitische geloofsrichtingen is
sprake van spanningen, inderdaad van een clash within (Aslan 2005). Zoals
hoofdstuk 3 liet zien, zetten radicale islamitische bewegingen – binnen en buiten
moslimlanden – ook moslims zelf onder druk om zich aan de normen van de
‘ware’ islam te conformeren. Sommige radicale bewegingen zijn even gewelddadig
tegenover wat zij zien als verzaking van het geloof door moslims (takfir)
als tegenover westerse ongelovigen (jihad ) (Jansen 2004). In moslimlanden
vinden regelmatig terroristische aanslagen plaats; ook wanneer deze gericht zijn
tegen westerse doelen leiden deze tot veel slachtoffers onder moslims.
In zijn vóór de aanval op Irak geschreven boek The Future of Political Islam
beschreef Fuller de kenmerken van een worst case scenario. Het omvat een moeilijk
te beslechten oorlog tegen het terrorisme onder leiding van de vs, regelmatig
nieuwe aanslagen, groeiende animositeit tussen en binnen bevolkingsgroepen,
beperkingen van burgerlijke vrijheden, het ontstaan van een ‘bunker Amerika’
en autoritaire staten die aan de oorlog tegen het terrorisme een alibi ontlenen
voor het versterken van de binnenlandse repressie. De feitelijke wereldpolitieke
ontwikkelingen voldoen daaraan in hoge mate. De spiraalwerking die Fuller
voorzag, heeft niet alleen desastreuze gevolgen voor de westerse open samenlevingen.
De confrontaties appelleren vooral aan de gewelddadige en dogmatische
kant van islamitisch activisme. Die veroordeelt zichzelf tot een permanent
vreugdeloze en negatieve rol contra het Westen en ook contra de hoofdstroom
van de moslimbevolking zelf, met een obsessie voor alles wat verboden en fout is
(‘The Islam that says no’). Met deze nihilistische opstelling ontneemt zij zichzelf
de kans op een constructieve en toekomstgerichte rol ten aanzien van de morele,
sociale en economische problemen waar veel moslimlanden mee worden geconfronteerd
(Fuller 2003: 194 en 211-2).
5.3 aanknopingspunten
5.3.1 inleiding
De hier geschetste wereldpolitieke situatie biedt weinig aanwijzingen voor een
spoedige substantiële verbetering. De ontstane spiraal van actie en reactie laat zich
niet gemakkelijk keren, noch wat betreft de internationaal-politieke, noch de
lokale drijfveren achter het terrorisme. De wederopbouw van Afghanistan en Irak
ondervindt grote tegenstand en een beëindiging van de gewelddadigheden is nog
lang niet in zicht. Ook het chronische Midden-Oostenconflict blijft vooralsnog
een belangrijke voedingsbodem voor extremisme aan beide zijden en een splijtzwam
voor de verhoudingen tussen de moslimwereld en het Westen. Toch laten
de in dit rapport onderzochte kenmerken en de dynamiek van islamitisch activisme
zelf over de afgelopen dertig jaar zien dat er ook positieve ontwikkelingen
zijn. Niet alleen op het gebied van islamitisch-politiek denken maar ook van isla