Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

24
dynamiek in islamitisch activisme
van ambiguïteit, omdat over die grondslagen en hun betekenis zeer verschillend
kan worden gedacht. Zo bestaat niet alleen bij velen in het Westen maar ook bij
velen in de moslimwereld de opvatting dat de islam zich niet positief kan verhouden
tot democratie, rechtsstaat en mensenrechten (Huntington 1993 en 1996).
Leert de ervaring van Iran, Soedan en Afghanistan tot nog toe immers niet dat de
relatie eerder negatief is? Die verhouding kan echter ook naar tijd en plaats veranderen.
Door de schijnwerper te richten op de ontwikkelingen vanaf de jaren
zeventig kan blijken welke implicaties islamitisch activisme heeft gehad voor de
politiek en het recht, en of zich veranderingen in de voorgestane islamisering
hebben voorgedaan. Zijn de oorspronkelijke doelen van islamitische stromingen
en bewegingen nog steeds dezelfde, of zijn ze intussen veranderd? Het is immers
denkbaar dat islamitisch-politieke bewegingen die zich aanvankelijk als gewelddadige
of antisysteemkrachten presenteren, toch uiteindelijk een constructieve
rol gaan spelen binnen het bestaande politieke systeem, en zich steeds meer
oriënteren op democratisering en verbetering van de mensenrechten (Fuller
2003). Omgekeerd is het ook denkbaar dat bewegingen en groepen die eerst
binnen de bestaande stelsels wilden functioneren, steeds extremere eisen formuleren
op het gebied van de islamisering van de staat en het recht.
Dit rapport hanteert de term fundamentalisme voor het streven zich bij politieke
hervormingen te baseren op richtlijnen die zijn neergelegd in de heilige bronnen
(nl. de koran en de sunna, de handelingen van de Profeet Mohammed).
Radicalisme is hier gedefinieerd als het streven naar ingrijpende veranderingen
in de politieke en maatschappelijke orde. De termen radicalisme en extremisme
worden in dit rapport als synoniem beschouwd.
1.3 beperkingen
Voor alle duidelijkheid beklemtoont de raad dat dit rapport niet in algemene zin
de discussie voert over ‘de (on)verenigbaarheid van de islam met democratie
en mensenrechten’. Hoewel die vraag vooral de laatste jaren velen (moslims en
niet-moslims) in het Westen bezighoudt, is deze discussie weinig vruchtbaar.
Het voor een antwoord uitsluitend terugvallen op de heilige geschriften helpt
niet. Uiteindelijk zijn het niet zozeer de teksten maar vooral de interpretaties
daarvan en de concrete gedragingen van de aanhangers die bepalen of hun religie
wel of niet verenigbaar is met democratie en mensenrechten. En juist die vele
uiteenlopende interpretaties en gedragingen zijn weer afhankelijk van allerlei
verschillende factoren, zoals culturele normen van de betreffende religieuze
bevolking en economische en politieke ontwikkelingstrajecten, ofwel factoren
die zeer sterk tijd- en plaatsgebonden zijn. Daardoor laat de stelling dat islam,
democratie en mensenrechten als zodanig (on)verenigbaar zijn, zich bevestigen
noch ontkennen. De raad acht het vruchtbaarder te onderzoeken onder welke
omstandigheden en op welke plaatsen in de moslimwereld islamitisch activisme
kansen of belemmeringen creëert voor democratisering en verbetering van
mensenrechten.