Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

en voor een overname van de staat, maar zonder het coherente ideologische
programma waar activistische bewegingen in Egypte en Algerije wel over
beschikten. Dit maakte het voor de geestelijke leiders mogelijk een islamitische
staat uit te roepen die van bovenaf een proces van islamisering zou doorvoeren
(Bayat 1997: 168).
Iran werd zo de eerste islamitische theocratie in de moderne geschiedenis van het
Midden-Oosten, met een mede op westerse leest geschoeide grondwet en politiek
stelsel en rechtstreekse algemene verkiezingen voor het parlement en de
president. Hoewel het Iraanse politieke proces opener en levendiger is dan elders
in de regio, is het nog altijd onderworpen aan de vilayat-i faqih, de geestelijke
leider en zijn Raad van Hoeders (Fuller 2003: 103-104; Dekker en Barends in Otto
et al. 2006). 3 Hij wordt geacht boven de politieke partijen te staan en de religieuze
staat als het ware in moreel opzicht te ‘beschermen’ tegen de democratische rol
van het gekozen parlement. Anders dan de president wordt hij niet gekozen maar
geselecteerd door een kring van hoge geestelijken, kan hij democratisch genomen
beslissingen van het parlement herroepen en is hij geen verantwoording schuldig
aan het publiek. Bovendien heeft hij de functie van bevelhebber van de strijdkrachten
(met het recht zelf de oorlog te verklaren en troepen te mobiliseren),
hoofd van de staatsradio en staatstelevisie, opperbevelhebber van de revolutionaire
garde, het gewone leger en de veiligheidsdiensten. Die functies maakten het
de afgelopen jaren mogelijk het staatsbestel in personeel opzicht grondig te islamiseren.
Op vrijwel alle cruciale posten zitten conservatieve getrouwen. Er is een
eigen staf van ruim 600 personen, onder wie ook adviseurs op militair, economisch,
cultureel en mediagebied. Daaromheen bevindt zich tevens een kring van
naar schatting 2.000 persoonlijk benoemde of goedgekeurde religieuze
‘vertegenwoordigers’ op alle belangrijke posten binnen de ministeries, andere
overheidsinstellingen, rechtbanken, ‘raden’ en de voornaamste revolutionaire,
religieuze en culturele organisaties in binnen- en buitenland. Samen met de vele
veiligheidsdiensten en de conservatieve stichtingen (bonyads) geven deze functionarissen
geestelijk leider Khamenei een stevige greep op de uitvoerende en
wetgevende macht. Zij hebben zich ook met verve gestort op het handhaven van
de vele gedragscodes en sociaal-culturele voorschriften die moeten waken over
de islamitische zeden in het land.
3.3.3 soedan
de ontwikkeling van islamitisch-politieke bewegingen
De islamisering van het staatsbestel in Soedan volgde in menig opzicht een
tegengesteld traject. Terwijl in Iran sprake was van een revolutie gevolgd door
een staatsgeleide islamisering, stond de Soedanese staat sinds de onafhankelijkheid
in 1956 bloot aan voortdurende druk binnen en buiten de regeringscoalitie
tot voortgaande islamisering en ‘arabisering’ van het politieke en juridische
bestel (Bayat 1997; Köndgen in Otto et al. 2006). Daarnaast woedde ook een
aanhoudende strijd over de vraag of deze islamisering zich moest beperken tot
het islamitische noorden of ook het christelijke zuiden zou moeten omvatten,
alsook de vraag of een orthodoxe dan wel meer liberale interpretatie van de islam
69