Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

136
dynamiek in islamitisch activisme
De drie conventies bestrijken belangrijke dimensies van de rule of law, namelijk
politieke grondrechten (iccpr), het gelijkheidsbeginsel (cedaw) en de integriteit
van het menselijk lichaam (cat). Ze traden alle in werking in de recente periode
van islamitisch activisme en betreffen bovendien onderwerpen die zeker volgens
de klassieke interpretatie van de sharia zeer gevoelig liggen. De tabel had dus leeg
kunnen zijn, maar is het niet. Alle twaalf landen zijn aangesloten bij ten minste
één van de drie verdragen. Zelfs Saoedi-Arabië, dat zich als enig moslimland niet
aan de Universele Verklaring heeft gecommitteerd, is partij bij twee conventies.
De cedaw, waarvan de thematiek centraal stond in paragraaf 4.2.5, en die discriminatie
tussen mannen en vrouwen verbiedt, is de enige conventie van de drie
die voorbehouden ontmoet op grond van de sharia; dit is het geval in vier landen.
Van de vier landen die de hadd-straffen in hun nationale strafrecht hebben opgenomen
(Iran, Soedan, Pakistan, Saoedi-Arabië), zijn twee (Iran en Pakistan) geen
verdragspartij van de cat; Soedan is nog niet tot ratificatie overgegaan.
De conventies bevatten veel punten van spanning met de klassieke sharia. Die
rond de gelijkheid van man en vrouw en het strafrecht kwamen al in de vorige
paragrafen aan de orde. De iccpr betreft naast vele andere vrijheden ook de vrijheid
van godsdienst. De vrijheid van godsdienst is volgens de klassieke sharia
formeel niet problematisch voor ‘de mensen van Het Boek’, namelijk joden en
christenen, hoezeer in de praktijk ook hindernissen kunnen worden opgeworpen
voor de uitoefening van hun godsdienst. In de grondwetten van de diverse
landen worden afhankelijk van de etnische en pre-islamitische situatie ook wel
andere religies erkend, zoals de Zoroastriërs in Iran en in Indonesië het onder het
Pancasila-beginsel monotheïstisch geworden hindoeïsme. Maar, zoals al bleek bij
de Caïro-Verklaring, wordt de islam wel gezien als de ultieme openbaring en dat
uit zich in formele bevoordeling op tal van fronten (bijv. in het huwelijks- en
erfrecht, religieus onderwijs, toegang tot hoge staatsfuncties) en in soms zeer
zware sanctionering van afvalligheid naar een andere religie of naar atheïsme.
Deze formele positie heeft natuurlijk ingrijpende praktische consequenties. De
appreciatie van pluralisme is derhalve beperkt; in de woorden van Tibi is in de
orthodoxe visie geen sprake van een modern besef van tolerantie (Tibi 2004).
In paragraaf 4.2.4 werd al aangegeven dat in sommige landen zwaar wordt getild
aan afvalligheid. Maar de discriminatie geldt niet alleen voor andere godsdiensten,
ook andere islamitische doctrines dan de door de staatsmacht in coalitie met
de orthodoxie of islamistische bewegingen erkende doctrine kunnen hiervan het
slachtoffer worden. Zo zijn in Pakistan de ahmadi’s tot afvalligen verklaard en de
baha’i in Iran en worden de alevieten in Turkije niet erkend als religieuze minderheid;
de definitie van afvalligheid kan zeer ruim worden getrokken.
Tegen deze achtergrond zou men cynisch kunnen zijn over de betekenis van het
zich aansluiten bij en ratificeren van mensenrechtenverdragen. Recht op papier is
nog geen recht in de praktijk. De mensenrechtensituatie is in veel moslimlanden
niet rooskleurig. Maar het doel van dit hoofdstuk is niet om uit het oogpunt van
mensenrechten een bestandsopname van de praktijk van moslimstaten te maken,
maar om na te gaan in hoeverre de islamisering van het recht de ontwikkeling