Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

122
dynamiek in islamitisch activisme
definieert, is het niet altijd een theocratie (bijv. Pakistan). Evenmin sluit dat
democratie principieel geheel uit, of impliceert dit dat het rechtsstelsel van deze
landen per se geheel door de sharia wordt bepaald.
De geconstateerde constitutionele verscheidenheid laat zich in een driedeling
samenvatten, namelijk van theocratische stelsels, seculiere stelsels en gemengde
stelsels. Van de nader onderzochte landen komen per saldo Saoedi-Arabië en – al
in mindere mate – Iran het dichtst bij een theocratie, en staan aan het andere
uiterste seculiere staten als Mali en Turkije. Hiertussen is er een grote groep van
gemengde stelsels, die zich ook weer laat onderverdelen. Er zijn allereerst drie
staten te vinden met een overwegend seculiere constitutie, namelijk Nigeria,
Indonesië (zelfs geen enkele verwijzing in grondwet naar de islam) en Maleisië.
Geen van deze landen definieert zich als islamitische staat, de sharia vormt er
geen bron van wetgeving, en behalve in Maleisië is de islam er geen staatsgodsdienst.
Dit land illustreert dat, ook wanneer de islam geldt als staatsgodsdienst,
dit een seculier staatsbestel niet hoeft uit te sluiten (wrr 2004). Ten slotte zijn
er vijf landen waar de islam constitutioneel meer invloed heeft, omdat de islam
er geldt als staatsgodsdienst, ze zich definiëren als een islamitische staat, en/of
de islam/sharia er geldt als een of de bron van wetgeving. Dit betreft Egypte,
Marokko, Soedan, Afghanistan en Pakistan. Maar daarmee is nog niet alles gezegd.
Het proclameren van de sharia als de bron van wetgeving kan grote invloed
hebben, maar niet noodzakelijkerwijs. Gezien de verschillende betekenissen van
het begrip sharia kan het ook een hoog ‘declaratoir’ of ‘preambulair’ gehalte
hebben, zonder veel aanwijsbare invloed op het positieve recht; dit is het geval in
Egypte. Dit impliceert overigens weer niet dat het plaatsen van het recht onder
het symbool van de sharia geheel zonder betekenis is; hierop wordt verderop
teruggekomen.
Ten slotte kan eveneens worden geconcludeerd dat de islamisering van staat en
recht niet een rechtlijnig proces is, dat zich derhalve in een steeds groter deel van
de moslimwereld zou voltrekken, noch dat het een onomkeerbaar proces is.
Weliswaar heeft ieder van de onderzochte twaalf landen blootgestaan aan soms
zware druk van het islamitisch activisme, maar in landen als Turkije, Pakistan,
Iran, Indonesië, Maleisië, Soedan en Egypte hebben ook tegenbewegingen
plaats(gehad). Deze kunnen ook resulteren in een verzwakking van de rol van
islamitisch recht of in meer liberale interpretaties. Het lijkt er bovendien op dat
de meest scherpe fasen van constitutionele islamisering plaatsvonden door
revo-luties, staatsgrepen of ten tijde van noodtoestanden (resp. Iran, Soedan
en Pakistan). Wanneer bevolkingen zich de laatste jaren konden uitspreken in
verkiezingen werd nogal eens voor matiging gekozen (Iran, behalve in 2005,
Egypte, Marokko, Pakistan, Turkije, Indonesië en Maleisië). Er is derhalve geen
sprake van een ondubbelzinnig, door de massa van moslims ondersteund proces,
gericht op het islamiseren van staat en recht volgens het klassieke model. Hierbij
moet echter meteen worden aangetekend dat – zoals bleek in het vorige hoofdstuk
– verkiezingen lang niet altijd mogelijk waren of eerlijk konden verlopen;
over de uitslag van eerlijker verkiezingen kan dus slechts worden gespeculeerd.