Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

de ontwikkeling van het islamitisch-politiek denken
Dusdoende concludeerde hij dat de koranische teksten begrepen moesten worden
als allegorieën en niet als historisch-authentieke beschrijvingen. De schrijvers
van de vele verhalen gebruiken de gebeurtenissen voor een ander doel,
namelijk om ethische en spirituele kwesties te verduidelijken. Met deze literaire
en contextualiserende benadering beoogde Khalafalla de koran te bevrijden van
de last dat het zou gaan om het ultieme boek over geschiedenis, wetenschap,
politieke theorie of recht.
Tot op de dag van vandaag zijn de inzichten van deze auteurs controversieel,
omdat ze de uniciteit en de sacraliteit aan de koranische verhalen ontnemen en
daarmee ook de eruit afgeleide verboden en geboden vergaand relativeren. Ze
zijn dan ook geconfronteerd met heftige oppositie. Dat geldt eveneens voor Nasr
Abu Zayd (geb. 1943). Hij gaat allereerst uit van de koran-als-tekst en wil de
menselijke dimensies ervan zichtbaar maken. Dit geldt zijns inziens allereerst
voor de voltooiing van de uiteindelijke tekst zelf. Namen de openbaringen zelf al
een periode van ruim twintig jaar in beslag, het op schrift stellen gebeurde door
de metgezellen van de Profeet tot na diens overlijden. De periode waarin de
gevocaliseerde versie tot stand kwam, nam zelfs enkele eeuwen in beslag. Alle
fasen van de totstandkoming kennen een menselijke inbreng, zoals het bepalen
van de recitatievolgorde van de verzen die sterk afweek van die van de openbaringen
zelf. Voorts laat Abu Zayd zien dat alle methoden die van meet af aan door de
schriftgeleerden zijn toegepast om van koranische teksten tot gedragsregels te
komen, berustten op door henzelf gemaakte, vaak controversiële keuzen. Het
uiteindelijke resultaat, de sharia, inclusief de in de rechtsscholen neergeslagen
verschillen, berust derhalve niet op een ‘objectieve’ interpretatie maar is volledig
door mensen gemaakt; er is niets heiligs aan. Ook blijken alle in de koran zelf
genoemde of door de rechtsgeleerden eruit afgeleide straffen voor misdrijven niet
authentiek islamitisch maar van oudere of jongere datum. Het is dan wel erg
aanmatigend, stelt Abu Zayd, om deze zo historisch bepaalde en door mensen
bedachte eigenschappen vervolgens heilig en derhalve verplicht te verklaren voor
iedere andere plaats en tijd.
Pogingen om eigentijdse wenselijkheden, zoals democratie, naar de koran te
modelleren, wijst hij eveneens af als onjuist of apologetisch. De huidige, ook in
de moslimwereld klinkende roep om democratie wordt zowel door zittende regimes
als door islamitische bewegingen gepareerd door te verwijzen naar de ‘islamitische’
democratie, namelijk het koranische concept shura (de verplichting van
de heerser tot raadpleging van onderdanen). Volgens Abu Zayd was dit echter een
pre-islamitische praktijk, passend in de autocratische stammensamenleving van
toen. Het shura-concept komt autocratische regeerders van nu uiteraard ook goed
uit, maar met de islam heeft het – ondanks de claims van regeerders – niets van
doen. Evenmin kan worden volgehouden dat dit concept de embryo is van het
huidige democratiebegrip. De conclusie moet derhalve zijn dat de moslims van
nu niet veroordeeld zijn tot de shura, ook al staat die genoemd in de koran. De
islam beperkt op generlei wijze de vrijheid van moslims hun politiek systeem te
kiezen, en hetzelfde geldt voor het recht.
41