Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

78
dynamiek in islamitisch activisme
In Egypte zorgden de openingen in het politieke systeem ervoor dat islamitische
groepen zoals de Moslim Broederschap ondanks hun illegale status meer konden
opschuiven naar het politieke centrum. Politieke leiders binnen de Broederschap
mochten vanaf de jaren tachtig als onafhankelijke kandidaten meedoen aan de
parlementsverkiezingen en allianties vormen met goedgekeurde oppositiepartijen
in ruil voor steun aan de principes van geweldloosheid, pluralisme en geleidelijkheid.
Bij de verkiezingen van 1987 vormden de Moslimbroeders de grootste
oppositiegroep in het parlement. Ze hamerden op meer parlementaire controlebevoegdheden
van de uitvoerende macht, electorale hervormingen, invoering
van de sharia, meer democratie en respect voor mensenrechten. Moslimbroeders
en andere islamitisch activisten werden daarnaast steeds dominanter in de
beroepsverenigingen en de vrijwilligersorganisaties van ingenieurs, doktoren,
advocaten, onderwijzers en journalisten (Esposito 2003: 84).
Politieke deelname kwam de Broederschap echter ook op kritiek te staan van
radicalere islamitische groepen zoals de Jamaa al-Islamiyya en de Islamitische
Jihad. Die verweten de Broeders legitimering van het onderdrukkende regime en
het uit elkaar spelen van de islamitische beweging. De Jihad koos voor het ondergrondse
werk om naar eigen zeggen een militaire coup voor te bereiden. De Jamaa
volgde een strategie van militante actie gericht op ‘zachte doelen’ (‘zedenloze’
plaatsen als discotheken, bars en videoclubs) naast een sociale hervormingsstrategie
van hulp aan de armen. Beide wegen moesten leiden naar een brede revolutionaire
massabeweging die op termijn de staat zou kunnen overnemen.
Ondanks een antistatelijke retoriek organiseerde de beweging echter nauwelijks
militante acties tegen de staat zelf (Hafez 2003: 52).
Andere politieke partijen zoals de Arbeiderspartij en de Liberale Partij sloten
lijstverbindingen onder de naam Islamitische Alliantie en namen zelfs delen
over van de agenda en kritiek van de Moslimbroeders. Dit bevestigde veel islamitisch
activisten aanvankelijk in de opvatting dat de parlementaire weg, hoe geleidelijk
ook, beter was dan de weg van de openlijke strijd tegen de staat (Hafez
2003: 48-52). Hun positie veranderde aan het begin van de jaren negentig, toen
bleek dat het politieke liberaliseringproces stagneerde en het staatsapparaat na
een opstand van islamitische rebellen in Boven-Egypte zijn toevlucht nam tot
grootschalige repressie. Het aantal formele politieke partijen was uitgegroeid tot
dertien, maar de rol van de Broederschap, inmiddels de grootste politieke oppositiekracht,
werd verder beperkt, onder meer door een nieuwe indeling van de
kiesdistricten. Daarop boycotten de Broeders de verkiezingen en trad in 1990
een nieuw parlement aan waarin de oppositie (met slechts twee procent van alle
zetels) nog slechter vertegenwoordigd was dan in 1979. De verkiezingen van
1995 werden verstoord door het regime, dat van tevoren honderden politieke
vertegenwoordigers en kaderleden van de Moslimbroeders had laten oppakken
en later 54 leiders liet veroordelen tot gevangenisstraffen van drie tot vijf jaar.
Slechts één van de 150 kandidaten van de Moslimbroeders haalde het parlement.
Hij moest een jaar later echter al weer het veld ruimen op grond van lidmaatschap
van een verboden organisatie. De parlementaire politieke oppositie van de