Dynamiek in islamitisch activisme - Wetenschappelijke Raad voor ...

de ontwikkeling van recht en rechtsstelsels
riteiten en hun aanhang. Otto beschrijft hoezeer desalniettemin de grote lijn in
moslimstaten er tot nog toe een is van verstatelijking en constitutionalisering van
het rechtssysteem, waarbij delen van de sharia worden genationaliseerd. Tegelijk
met deze nationalisering vindt een grote inhoudelijke verandering plaats en
verwijdert dit recht zich naar formele en substantiële kenmerken steeds verder
van de klassieke fiqh.
Voor de meeste landen valt het antwoord op de vraag naar de winnaar van de
strijd om het rechtsmonopolie derhalve tot nog toe uit in het voordeel van de
staat. De codificatie die met de verstatelijking gepaard gaat, leidt tegelijk tot een
inhoudelijke verandering van de geloofsvoorschriften. Ook wordt de definitie
van het nationale recht steeds meer uit handen van de ulama genomen en tot de
bevoegdheid van statelijke actoren gerekend, zowel wat betreft wetgeving,
uitvoering als rechterlijke bemoeienis. De in moslimlanden gebruikelijke figuur
van het ministerie van Godsdienstzaken maakt controle mogelijk op de religieuze
ontwikkeling. De bevoegdheden zijn vaak aanzienlijk, zoals het ontwerpen en
uitvoeren van sharia-gerelateerde wetgeving, beheren van religieuze rechtbanken,
toezien op het islamitisch onderwijs, bouwen en beheren van moskeeën, het
geven van godsdienstvoorlichting, en het inzamelen en toedelen van religieuze
belastingen en het toezicht op huwelijks- en echtscheidingszaken. Ze vormen
een buffer tussen de staat en de ulama, en kunnen zo tegenwicht bieden tegen
radicalisering. Maar omgekeerd is het ook mogelijk dat radicalisering wordt versterkt
wanneer regimes menen baat te hebben bij het overnemen van delen van
de islamiseringsagenda, of wanneer radicalisering een onbedoeld effect is van het
streven radicale bewegingen de wind uit de zeilen te nemen. Bovendien zal ‘vrijdenken’
door dergelijke vormen van staatsislam niet snel worden aangemoedigd,
bedreigend als dat wordt gevonden voor de gevestigde (staats)-belangen (zie ook
hoofdstuk 3). Maar ook in deze gevallen is het de staat die de ruimte voor religie
definieert, en niet andersom (Otto 2006: 189).
De rol van de rechterlijke macht is opmerkelijk. Waar sprake is van een constitutioneel
dubbele basisnorm, hebben de hogere rechtsinstellingen als de Hoge
Raad, het Constitutionele Hof of het Shariahof van Beroep in verschillende
landen (bijv. Egypte, Maleisië, Indonesië en Pakistan) het bereik van klassiek-islamitische
normen beperkt gehouden ten opzichte van modernere interpretaties of
bestaande seculiere normen. Zo is in Egypte de reikwijdte van het grondwettelijk
amendement van 1980 dat de sharia de bron van wetgeving is, door het Constitutionele
Hof vergaand ingeperkt en daarmee de met het Westen vergelijkbare
rechtsontwikkeling op vele gebieden als niet strijdig met de sharia verklaard.
Bovendien claimt het Hof het exclusieve recht op interpretatie van de principes
van de sharia zonder hierbij de regels van de islamitische jurisprudentie te volgen
(Arjomand 2004: 20). In Pakistan spelen de hoogste rechtscolleges een vergelijkbare
rol. De Hoge Raad heeft in rechtszaken waarbij conflicten tussen de twee
constitutionele basisnormen speelden een aantal keren beslist ten gunste van de
seculiere artikelen van de grondwet. Het Federale Sharia Hof, bevoegd in onder
andere hadd-strafzaken, heeft keer op keer beslissingen van lagere rechtbanken
141