Laaggeletterden leren lezen - website Basisvaardigheden

Laaggeletterden leren lezen
Marieke Hanekamp
3 Kennis en handelen van docenten
Nu er een beeld is geschetst van de opzet van het lees- en schrijfonderwijs, de ontwikkelingen die
zich door de jaren heen hebben voorgedaan, de verschillen tussen lees- en schrijfonderwijs in het
basisonderwijs en in de volwasseneneducatie en er is ingegaan op het traditionele en het
competentiegerichte leren zal er in dit hoofdstuk aandacht worden besteed aan de kennis en het
handelen van docenten. Aan bod komen onder andere de begrippen ‘cognitie’ en ‘onmiddellijke
onderwijssituaties’, tevens zal er uitgebreid in worden gegaan op verschillende soorten
docentenkennis, op manieren waarop deze kennis wordt onderzocht en op de wijze waarop docenten
deze kennis onder woorden trachten te brengen.
3.1 De cognitieve wending
Tot in de jaren zeventig trachtten veel onderwijskundige theorieën het gedrag van docenten te
relateren aan de leeruitkomsten van hun leerlingen. Veel van deze theorieën sloten volgens docenten
(in opleiding) echter niet goed aan bij de praktijksituaties die zij in de klas ondervonden (Meijer,
1999). Om meer inzicht in het professioneel handelen van leerkrachten te krijgen moest men meer te
weten komen over de wijze waarop leerkrachten zichzelf zien als leerkracht en over de ontwikkeling
van dat zelfconcept. Ball en Goodson (1985; in Kelchtermans, 1994, p.82) omschrijven dit als volgt:
‘The ways in which teachers achieve, maintain and develop their identity, their sense of self in and
through a career, are of vital significance in understanding the actions and commitments of teachers
in their work’.
In de jaren zeventig vond een ‘cognitieve wending’ plaats; vanaf dat moment werd niet alleen
aandacht besteed aan het gedrag van docenten maar ook aan hun cognities. Dolk (1997, p.9)
verstaat onder het begrip cognitie ‘het mediërende proces tussen waarneming en gedragsuiting’. Het
betreft mentale processen als denken, beoordelen, beslissen en plannen. Om een beter beeld te
krijgen van de cognities van docenten stelden Schön en Leinhardt (1983, 1987 en 1988; in Meijer
1999) voor onderzoek te verrichten terwijl docenten aan het lesgeven zijn.
3.2 Onmiddellijke onderwijssituaties, bewuste, halfbewuste en onbewuste kennis
Docenten hebben niet altijd tijd om een situatie in de klas uitgebreid te beoordelen voordat zij ernaar
handelen. Vaak moeten ze onmiddellijk reageren op een plotseling ontstane situatie in de klas. Dolk
(1997, p.5) gebruikt hiervoor de term ‘onmiddellijke onderwijssituaties’.
De kennis op basis waarvan docenten in onderwijssituaties handelen verdelen Dolk (1997) en
Meijer (1999) verdelen in drie categorieën: bewuste, halfbewuste en onbewuste kennis. Wanneer
leraren de tijd en gelegenheid hebben om stil te staan bij de situatie en daarover na te denken, zijn zij
prima in staat om over de eigen kennis te spreken. Dolk noemt dit ‘bewuste kennis’. Een docent
reageert echter vaak automatisch op een (onmiddellijke) onderwijssituatie. De kennis waarvan de
docent dan gebruik maakt noemt Dolk ‘halfbewuste kennis’. De docent maakt er automatisch gebruik
31