V28_Hoe_ongelijk_is_NL_volledig

26 h o e o n g e l i j k i s n e d e r l a n d ?een plek in de samenleving. In een samenleving die steeds meer gericht is op‘elkaar de maat nemen’ – het vergelijken van elkaars prestaties en posities –, zorgteen hoge mate van inkomensongelijkheid voor meer ‘sociale vergelijkingsangst’ enstress, meer gezondheidsproblemen en meer sociaal wantrouwen. Dit noemen zijde ‘social gradient’ van economische ongelijkheid. Om de gevolgen van groteongelijkheid te begrijpen is het daarom beter om “apen te bestuderen in plaats vanMarx”, vertelt Wilkinson (hoofdstuk 5).Deze psychosociale theorie van ongelijkheidseffecten (zoals Van de Werfhorst hetnoemt) kan een ander licht werpen op de morele – filosofische – benadering vanongelijkheid. Als filosoof Frankfurt bijvoorbeeld stelt dat economische ongelijkheidgeen probleem is zolang de onderkant van de samenleving maar een fatsoenlijkbestaan kan opbouwen, vergeet hij de ‘social gradient’. En als Rawls stelt dat deonderkant er ook op vooruit moet gaan wanneer de bovenkant het beter krijgt, kandaaraan worden toegevoegd dat de bandbreedte er blijkbaar ook toe doet. Daarnaastkan deze benadering misschien bijdragen aan de meningsvorming van mensendie het nu beter hebben dan de rest. Een schevere verdeling van inkomen envermogen blijkt volgens de psychosociale benadering namelijk ook nadelig uit tepakken voor hen. Want ook de bovenkant van de inkomensladder heeft volgensWilkinson (hoofdstuk 5) bij groeiende inkomensverschillen meer last van stress,psychische gezondheidsproblemen en sociaal wantrouwen.Op de bevindingen van Wilkinson en Pickett valt wel het een en ander af te dingen.Correlaties zijn nog geen causale relaties, en het verband kan ook omgekeerdzijn: gezondheidsverschillen bijvoorbeeld kunnen ook de oorzaak zijn in plaatsvan het gevolg van grotere economische ongelijkheid. Bovendien kunnen achterliggendehistorische en culturele verklaringen leiden tot én minder ongelijkheidén minder sociale problemen. Van de Werfhorst gaat in op deze kritiek, op basisvan een grootschalige Europese vergelijking (hoofdstuk 6). Hierbij komt naarvoren dat veel – maar niet alle – van de door Wilkinson en Pickett geschetste gevolgenin ons deel van de wereld wel degelijk aan de orde zijn . Van de Werfhorsttoont bijvoorbeeld aan dat er inderdaad een verband bestaat tussen hogereinkomensongelijkheid en lager sociaal vertrouwen. En dat verband geldt voor alleburgers, dus ook voor degenen die bovenaan de inkomenspiramide staan. Meereconomische ongelijkheid vertaalt zich dus in meer sociale afstand en meer sociaalwantrouwen.Omgekeerd zijn ook positieve effecten denkbaar van inkomensongelijkheid. Historischen internationaal vergelijkend onderzoek (Corneo 2011) laat zien dat ongelijkheidsamenhangt met een sterke werkethiek. Oftewel: met sterkere individuelewerkwaarden. Hier is dus sprake van wat in economentaal een trade-off wordtgenoemd: individuele werkwaarden versus maatschappelijke waarden zoals eerlijkheid,altruïsme en sociaal vertrouwen.