tc çukurova üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü maliye anabilim ...

Biz bu küresel sorunları; elektronik ticaretin vergilendirilmesi, çok uluslu
şirketler, transfer fiyatlaması, vergi cennetleri ve tercihli vergi rejimleri başlıkları
altında uluslararası vergi politikası açısından inceleyeceğiz.
1.3.2.1. Çok Uluslu Şirketler
Pek çok alanda kendisini hissettiren küreselleşme olgusu, işletmeleri de farklı
boyutlarda etkilemektedir. İşletmelerin yapıları, yönetim anlayışları ve üretim biçimleri
gibi pek çok değişik konu hızlı bir gelişim süreci içine girmekte ve yenilenmektedir. 91
Küreselleşme sürecinde uluslararası ekonomik sistemi etkileyen ve yönlendiren
temel aktörlerinden biri de, faaliyetlerini küresel çapta gösteren çokuluslu şirketler
(ÇUŞ) dir. Ulusal sermayenin uluslararası boyutlara taşınmasını sağlayan ÇUŞ’ler,
üretim, pazarlama ve finans gibi faaliyetleri küresel ölçeğe yaymaları nedeniyle,
günümüzde iktisadi küreselleşmenin somut bir göstergesi olarak görülmektedirler. 92
Çok uluslu şirketler dünya piyasalarına doğrudan yatırımlarla, lisans
antlaşması, imtiyaz sözleşmesi, ihracat, ithalat, portföy yatırımları ve diğer şekillerde
girerler. Bu şirketler güçlü finansal kaynaklara ve teknolojik olanaklara sahiptirler. Bu
şirketler, merkez ülkelerin sosyo-ekonomik gelişmesinin, teknolojik kabiliyetlerinin ve
sermaye biriktirme özelliklerinin ürünüdürler. 93
Bir yandan ulusal ekonomilerin ve finansal piyasaların bütünleşmesi, diğer
yandan ülkeler arasındaki vergi rekabeti ve sermayeye sağlanan kolaylıklar çokuluslu
şirketlerin vergilenmesinde ülkeler için endişe kaynağı olan birçok sorunu da
beraberinde getirmektedir. Diğer yandan küreselleşme, bu tür şirketlerin vergiden
kaçınma veya kaçırma imkanlarını daha etkin ve daha yeni şekillerde kullanma
olanağını artırmıştır. Özellikle firma içi ticaret ve transfer fiyatlaması bu tür şirketlerin
vergilendirilmesiyle ilgili temel sorunlardır 94
Çok uluslu şirketlerin genel özellikleri şöyle sıralanabilir:
- Genel merkezi belli bir ülkede olduğu halde, faaliyetlerini birden fazla ülkede
genel merkez tarafından edilen koordine şubeler veya bağlı şirketler aracılığıyla yürüten
91 Tağraf, Hasan, (2002), a.g.m., ss.34
92 Saraç, Özgür, (2006) a.g.e., ss.22
93 Kaya, Harun, (2004), ‘Küreselleşme ve Çok Uluslu Şirketler: Bir Değerlendirme’, Vergi Dünyası,
http://www.vergidunyasi.com.tr/DergiIcerik.aspx?ID=3303
94 Çevik, Savaş, (2004), a.g.m., ss.7
27