ANAYASA DE⁄‹fi‹KL‹⁄‹FOTOGRAF: AA2007 Seçimlerinde kapsaml› bir Anayasa de¤iflikli¤i vaadi ile yola ç›kan hükümet, ortaya ç›kanengeller nedeniyle güncel yarg›sal sorunlar› aflmaya yönelik s›n›rl› Anayasa de¤iflikli¤i paketi ileyetindi.Öncelikle referandum süresini 120 günden 60 güne indiren hükümetin haz›rlad›¤› de¤ifliklikpaketinde, parti kapatmalar›n›n TBMM karar›na ba¤lanmas›, kad›n-erkek eflitli¤i ile ilgiliAnayasa’n›n 10. maddesine pozitif ayr›mc›l›k ile ilgili düzenleme eklenmesi, 12 Eylül yöneticilerininyarg›lanmalar›na engel oluflturan geçici 15. maddenin kald›r›lmas› gibi düzenlemeler dikkatçekiyor.Yarg› alan›nda ise, Anayasa Mahkemesi üye say›s›n›n 19’a, HSYK üye say›s›n›n 21’e ç›kar›lmas›,baz› Yüksek Askeri fiura kararlar›n›n yarg›ya aç›lmas›, vatandafl ile kamu kurumlar› aras›ndakisorunlarla ilgili ombudsmanl›k sisteminin kurulmas›, kamu çal›flanlar›na verilen disiplin veuyar› cezalar› için yarg› yolunun aç›lmas›, askerlere sivil yarg› yolunun aç›lmas› ve yurt d›fl›naç›k›fl yasa¤›n›n ancak mahkeme karar› ile uygulanmas› gibi düzenlemeler yer al›yor.Devletin iflleyifli ve biçimi, kurumlar›nbirbirleriyle iliflkileri, devletinyükümlülükleri ve vatandafllar›nhaklar› konusunda çözülmesi güçsorunlar yafland›¤›nda ifl geliyor12 Eylül Anayasas›’nda dü¤ümleniyor.Özellikle Avrupa Birli¤i’neüyelik süreci, demokratik hukukdevletinin kurulmas› ve iflleyiflibaflta olmak üzere insan hak veözgürlükleri ile ilgili pek çokyap›sal eksiklik ile yüzleflmemizisa¤lad›. Üzerinden 30 y›l geçmesineve bu sürede pek çokde¤ifliklik yap›lmas›na karfl›n,1982 Anayasas›nda kapsaml› birde¤ifliklik özlemi hiç gündemdendüflmedi. Toplumun demokratik vesivil bir anayasa talebi, her partininseçim vaatlerinde ön s›ralardayerini ald›.Sistemdeki t›kan›kl›klar gününgerektirdi¤i Anayasa de¤ifliklikleriniTBMM gündemine tafl›d›.12 Eylül Anayasas›, 9 kezTBMM’de yeterli oy sa¤lanarakde¤ifltirildi, iki kez de referandumönemli de¤iflikliklerin yolunu açt›.70’in üzerinde maddesi de¤iflmesinekarfl›n, kapsaml› bir de¤ifliklikihtiyac› toplumun de¤iflmeyen özlemiolarak kald›.2007 seçimlerinde kapsaml›Anayasa de¤iflikli¤i vaadi ile yolaç›kan hatta bu konuda hukukçularataslak metinler haz›rlatan hükümet,seçimlerin üzerinden 3 y›lgeçmesine karfl›n s›n›rl› baz›de¤ifliklik giriflimlerinde bulundu.16 • GÜNCELOCAK - fiUBAT 2010 • BÜLTEN
Anayasa Mahkemesi’ninCumhurbaflkan›’n›n TBMM’deseçilmesinde en az 367 oy flart›aranmas› gerekti¤i yolundakikarar› üzerine, Cumhurbaflkan›’n›nhalk taraf›ndan seçilmesi yönündeAnayasa de¤iflikli¤ini gerçeklefltirensiyasi iktidar, üniversitelerdetürban serbestisi sa¤layan de¤ifliklikteAnayasa Mahkemesiengeline tak›ld›. TBMM’den 411“evet” oyu ile kabul edilen de¤ifliklik,Anayasa Mahkemesitaraf›ndan iptal edildi.Referandumsuz Anayasa de¤iflikli¤iiçin en az 367 oy gerekmesi,Anayasa Mahkemesi’niniptal karar› gerekçeleri, muhalefetinsert elefltiri ve engellemelerinedeniyle kapsaml› bir anayasade¤iflikli¤i rafa kald›r›ld›.Gündem zorluyorAncak Türkiye’nin içinden geçti¤isüreç, erkler aras›ndaki dengelerinve devlet kurumlar› aras›ndakiiliflkilerin yeniden düzenlenmesinigerekli k›ld›. Darbe giriflimleriile ilgili iddialar›n yer ald›¤›aralar›nda üst düzey askeri yetkililerinde yer ald›¤› davalar ilesiyasi partilerin kapat›lmas› davalar›ndatart›flmal› yarg› kararlar›,kifli hak ve hürriyetlerinin ihlali,yüksek mahkemelerin iflleyifli ileilgili s›k›nt›lar, kurumlar aras›ndakiyetki paylafl›m›nda ortaya ç›kansorunlar, Anayasa de¤iflikli¤ini yenideniktidar›n gündemine tafl›d›.Öncelikle Anayasa de¤iflikliklerininh›zla sonuçlanmas› amac›ylareferandum yasas›nda de¤ifliklikyap›ld›. 120 gün olan referandumsüreci, 60 güne indirildi.Ard›ndan Baflbakan Recep TayyipErdo¤an hukukçu milletvekilleri ilebir araya gelerek mini Anayasade¤iflikli¤i paketinin kapsam›n›belirledi.Neler de¤ifliyor?Haz›rlanan mini Anayasade¤iflikli¤i paketinin a¤›rl›¤›n› yarg›ile düzenlemeler oluflturuyor.Darbe iddialar› ile ba¤lant›l›davalara iliflkin baz› atamalar iledikkatleri üzerinde toplayan Hakimve Savc›lar Yüksek Kurulu’nunüye yap›s› ve seçim yöntemide¤ifltiriliyor.Haz›rlanan Anayasa teklifi ileHSYK üye say›s›, 7’den 21’eç›kar›l›yor. 3 üye Yarg›tay,1’er üye Dan›fltay ve AnayasaMahkemesi taraf›ndan seçiliyor.De¤iflikle, 8 üyenin Türkiye’dekitüm hakim ve savc›lar taraf›ndanbirinci s›n›f hakimler aras›ndan,di¤er üyelerden 3’ününCumhurbaflkan› ve TBMMtaraf›ndan seçilmesi öngörülüyor.Teklifte, Anayasa Mahkemesi üyesay›s›n›n 19’a ç›kar›lmas› ve YüceDivan kararlar›na karfl› incelemebaflvurusu yap›lmas› düzenlemeside yer ald›.Teklifte, Yüksek Askeri fiurakararlar›n›n yarg› denetimineaç›lmas›, vatandafllar›n kurumlarile iliflkilerinde Kamu Denetçili¤iKurumu kurulmas›, siyasi partilerhakk›nda aç›lacak kapatma davalar›ndaTBMM’nin üçte ikisininoyunun aranmas›, askerlere sivilyarg› yolunun aç›lmas› gibi yarg›süreçlerine iliflkin baz› iyilefltiricidüzenlemeler de yer al›yor.Demokratik ad›mlarAnayasa de¤iflikli¤i paketindedemokratik baz› aç›l›mlara da yerverildi. 12 Eylül’den bu yana de-¤ifltirilmeyen ve 12 Eylül yöneticilerineyarg› yolunu kapatan geçici15 madde kald›r›ld›.Anayasa’n›n “Kanun ÖnündeEflitlik” bafll›kl› 10. maddesindeyer alan kad›n-erkek eflitli¤i, yafll›lar,çocuklar ve engellileri dekapsayacak biçimde geniflletildi vepozitif ayr›mc›l›k ilk defaAnayasa’ya girdi.“Kifli hürriyeti ve güvenli¤i” bafll›kl›19 maddeye bir hüküm eklenerekkiflisel verilerin korunmas›güvence alt›na al›nd›.“Yerleflme ve seyahat hürriyeti”bafll›kl› 23 maddeye “yurt d›fl›naç›k›fl yasa¤› ancak mahkemekarar› ile verilebilir” hükmü eklendi.Böylece vergi borcundan dolay›uygulanan yurt d›fl›na ç›k›fl yasa¤›kald›r›ld›.“Temel hak ve hürriyetler” bafll›kl›12 maddeye, “‹nsan haysiyetinedokunulamaz” hükmü eklenerek,idarenin eylemleri ve mahkemekararlar›na s›n›rlama getirildi.Gözalt›nda ifllenen suçlar bu çerçevedeAnayasal suç kapsam›naal›nd›.Beklentileri karfl›lamad›S›n›rl› Anayasa de¤iflikli¤i paketi,Avrupa Birli¤i’nin belirledi¤i kriterlerikarfl›lamaktan uzak kald›.Siyasi partiler yasas›ndaki antidemokratikhükümlerin ay›klanmas›,yurttafl tan›m›n›n yap›larakhaklar›n›n güvenceye al›nmas›,milletvekili dokunulmazl›¤› bafltaolmak üzere kamu görevlilerinindokunulmazl›¤› ve eylem ve ifllemlerindensorumlu tutulmalar›,özgürlükler üzerindeki k›s›tlamalar›nkald›r›lmas› gibi talepler de¤ifliklikteklifinde yer almad›.Önemli Anayasa De¤ifliklikleri:- 1987: Anayasa’n›n seçmen yafl›n›22’den 20’ye düflüren, milletvekilisay›s›n› 400’den 450’yeç›karan de¤ifliklik ile siyasi yasaklarkald›r›ld›.- 1993: Özel radyo ve televizyonkanallar›n›n kurulmas›na iliflkinyasak kald›r›ld›.- 1995: Sendikac›lar ve ö¤retimüyelerine getiren siyasi k›s›tlamalarkald›r›ld›, memurlara sendikakurma, partilere kad›n vegençlik kollar› kurma olana¤›sa¤land›. Milletvekili say›s›550’ye ç›kar›ld›.- 1999: Devlet GüvenlikMahkemelerinin sivilleflmesi,Yüksek Askeri fiura’n›nyap›s›n›n de¤ifltirilmesi,Avrupa ‹nsan Haklar›Mahkemesi kararlar›n›nba¤lay›c›l›¤›n›n tan›nmas›,uluslar aras› tahkim, özellefltirmeönündeki baz› engellerinkald›r›lmas› yolunda önemlide¤ifliklikler gerçeklefltirildi.- 2002: ‹dam cezas› kald›r›ld›.BÜLTEN • OCAK - fiUBAT 2010GÜNCEL • 17