Doküman - asmmmo

Hamit T‹RYAK‹Türkiye ‹fl Kurumu BaflmüfettifliÇALIfiMA HAYATINDAK‹ SERBEST ZAMAN VEBOfi ZAMAN KAVRAMLARII- G‹R‹fi‹flçilerin normal izinleri yan›nda fazladançal›flarak dinlenebilecekleri zamanyaratabilmelerine 4857 say›l› ‹flKanunu olanak sa¤lam›flt›r. 1475 say›l›önceki ‹fl Kanununda fazla çal›flmalar›nkarfl›l›¤› olarak ücret ödenmesizorunlulu¤una yer verildi¤i halde,serbest zaman uygulamas›nadönük hükümler yoktu. 1475 say›l›Yasa zaman›nda aç›k bir düzenlemebulunmamakla beraber taraflar›n anlaflmaylabu flekilde izin kullanabileceklerineiliflkin de¤erlendirmeleryap›lmaktayd›. Nitekim Yarg›tay 9 uncuHukuk Dairesinin 19.12.1985, 118/1225ve 04.12.1995, 3626/3524 say›l› kararlar›nda,yap›lacak bir sözleflme ilefazla çal›fl›lan süreye karfl›l›k, fazlaçal›flma ücreti yerine serbest zamanverilebilece¤i belirtilmiflti 1 .‹fl Kanununda normalden fazla çal›flmalariçin yap›lan düzenlemelerebakt›¤›m›zda ilk olarak 41 inci maddekarfl›m›za ç›kar. ‹flçi haftal›k normalçal›flma sürelerinin üstünde birçal›flma yapt›¤› durumda bu ya fazlaçal›flma ya da fazla sürelerle çal›flmaolarak adland›r›l›r.Kanun “Ülkenin genel yararlar›yahut iflin niteli¤i veya üretiminart›r›lmas› gibi nedenlerle fazla çal›flmayap›labilir. Fazla çal›flma,Kanunda yaz›l› koflullar çerçevesinde,haftal›k k›rkbefl saati aflançal›flmalard›r. 63 üncü maddehükmüne göre denklefltirme esas›n›nuyguland›¤› hallerde, iflçininhaftal›k ortalama çal›flma süresi,normal haftal›k ifl süresini aflmamakkoflulu ile, baz› haftalardatoplam k›rkbefl saati aflsa dahi buçal›flmalar fazla çal›flma say›lmaz.Her bir saat fazla çal›flma için verilecekücret normal çal›flma ücretininsaat bafl›na düflen miktar›n›nyüzde elli yükseltilmesi suretiyleödenir.Haftal›k çal›flma süresinin sözleflmelerlek›rkbefl saatin alt›ndabelirlendi¤i durumlarda yukar›dabelirtilen esaslar dahilinde uygulananortalama haftal›k çal›flmasüresini aflan ve k›rkbefl saate kadaryap›lan çal›flmalar fazla sürelerleçal›flmalard›r. Fazla sürelerleçal›flmalarda, her bir saat fazla çal›flmaiçin verilecek ücret normalçal›flma ücretinin saat bafl›na düflenmiktar›n›n yüzde yirmibeflyükseltilmesiyle ödenir.Fazla çal›flma veya fazla sürelerleçal›flma yapan iflçi isterse, buçal›flmalar karfl›l›¤› zaml› ücret yerine,fazla çal›flt›¤› her saat karfl›l›-¤›nda bir saat otuz dakikay›, fazlasürelerle çal›flt›¤› her saat karfl›l›-¤›nda bir saat onbefl dakikay›serbest zaman olarak kullanabilir.‹flçi hak etti¤i serbest zaman› alt›ay zarf›nda, çal›flma süreleri içindeve ücretinde bir kesinti olmadankullan›r”, ifadeleriyle usul veesas› belirtmifltir.Görüldü¤ü gibi, fazla çal›flan ya dafazla sürelerle çal›flma yapan iflçizaml› ücret yerine serbest zamanisteyebilir ve serbest zaman› alt› ayl›kdönem içinde çal›flma süreleriiçinde ve ücretinde bir kesinti olmaks›z›nkullanabilecektir.II- SERBEST ZAMANA- UYGULAMA‹fl Kanununa ‹liflkin Fazla Çal›flma veFazla Sürelerle Çal›flma Yönetmeli¤inin(bundan böyle Yönetmelikolarak ifade edilecektir) 4 üncü maddesinegöre,Fazla çal›flman›n her saati için verilecekücret, normal çal›flma ücretininsaat bafl›na düflen tutar›n›n yüzdeelli, fazla sürelerle çal›flma-larda herbir saat fazla çal›flma için verilecekücret, normal çal›flma ücretinin saatbafl›na düflen miktar›n›n yüzde yirmibeflyükseltilmesiyle ödenir.Yönetmelikte, fazla çal›flma ifl kanunundayaz›l› koflullar çerçevesindehaftal›k 45 saati aflan çal›flmalar,fazla sürelerle çal›flma ise,haftal›k çal›flma süresinin sözleflmelerle45 saatin alt›nda belirlendi¤idurumlarda bu çal›flma süresiniaflan ve 45 saate kadar yap›-lan çal›flmalar, olarak tan›mlanm›flt›r.Yönetmeli¤in 6 nc› maddesine görefazla çal›flma veya fazla sürelerleçal›flma yapan iflçi, isterse iflverenebaflvurmak kofluluyla, bu çal›flmalarkarfl›l›¤› zaml› ücret yerine, fazlaçal›flt›¤› her saat karfl›l›¤›nda bir saatotuz dakikay›, fazla sürelerle çal›flt›¤›her saat karfl›l›¤›nda bir saat onbefldakikay› serbest zaman olarak kullanabilir.Görüldü¤ü gibi, fazladan çal›flan iflçiya bu zaman›n ücretini ya da serbestzaman›n› tercih edebilecektir. E¤eriflçinin bu konuda bir tercihi yok isekural iflletilerek, fazla yap›lan çal›flman›nkarfl›l›¤› olarak fazla çal›flmaücreti ödenecektir.Serbest zaman, Yönetmeli¤in 6 nc›maddesine göre, aral›ks›z kullan›lacakt›r.Di¤er bir ifadeyle hak edilenserbest zaman bölüm bölüm kullan›-lamayacakt›r.Serbest zaman çal›flma süreleri içindekullan›lacakt›r. Yönetmeli¤e göre,iflçinin kanundan ve sözleflmelerdenkaynaklanan tatil ve izin günlerindeserbest zaman kulland›r›lamayacakt›r.Yani, iflçi tatil ve izin günlerindezaten çal›flmayaca¤› için serbestzaman bu günlerde kulland›r›l›rsaiflçiye bu serbest zaman›n bir faydas›olmayacakt›r.B- ‹fiÇ‹N‹N ‹STE⁄‹Fazladan yapt›¤› çal›flman›n ücretiniistemeyen iflçi, serbest zaman talepedebilir. Fazla saatlerle yap›lan çal›flman›nkarfl›l›¤› olarak iflvereninseçimlik hakk› bulunmamaktad›r.Düzenlemeler bu seçim hakk›n› iflçiyevermifltir. Bu amaçla iflçi iflvereneyaz›l› olarak baflvurup serbest zamaniste¤ini iletecektir.BÜLTEN • OCAK - fiUBAT 2010SOSYAL GÜVENL‹K • 59