the process of security sector reform - ISAC Fund

prof. dr Bogoljub Milosavljević PRILOG DEFINISANJU DUGOROČNIH CILJEVA REFORME POLICIJE U SRBIJI
prof. dr Bogoljub Milosavljević PRILOG DEFINISANJU DUGOROČNIH CILJEVA REFORME POLICIJE U SRBIJI
Pred novom Vladom, koja je formirana 03. marta 2004. godine, zbog toga
stoji najpre zadatak da izradi i usvoji strateški plan za reformu policije. Taj plan
bi trebalo da bude utemeljen na izvesnim dugoročnim ciljevima, čiji su smisao i
sadržina prethodno jasno opredeljeni i za čije ostvarivanje su utvrđene konkretne
mere. Takvih ciljeva je veći broj i oni izražavaju određene vrednosti i osobine
policije koje se neguju u demokratskim zemljama (vladavina prava, poštovanje
međunarodnih standarda o ljudskim pravima, efikasno i efektivno delovanje,
moderni procesi rada, jačanje preventivne uloge, otvorenost za unutrašnju i spoljašnju
kontrolu, reprezentativnost sastava policije, moderna obuka i sistem napredovanja
itd.). Među takvim ciljevima se nesumnjivo nalaze depolitizacija,
decentralizacija i demilitarizacija policije („tri D“ reforme policije). Zahtevi za
depolitizaciju, decentralizaciju i demilitarizaciju policije formulisani su još u
toku predizbornih aktivnosti Demokratske opozicije Srbije 2000. godine, ali se
pod tim pojmovima i danas podrazumevaju veoma različite stvari. Zbog toga
se ovde ukazuje na njihov smisao i sadržinu, kao i na mere kojima se ta tri cilju
mogu ostvariti.
DEPOLITIZACIJA POLICIJE
Depolitizacija policije se može najbolje razumeti kao zahtev za obezbeđenjem
poštovanja principa o političkoj neutralnosti policije. To je jedan od temeljnih
i univerzalnih, ali istovremeno i najteže ostvarivih principa koji se postavljaju
u vezi sa ulogom policije u demokratskom društvu. Najčešće, pod političkom
neutralnošću policije označava se nekoliko međusobno povezanih konkretnijih
principa, i to:
• princip samostalnosti policije u granicama zakona (mada najčešće pripada
aparatu izvršne vlasti, policija mora imati slobodu da se odupre
svim nezakonitim uticajima vlade i drugih državnih organa, političkih
stranaka, interesnih grupa ili drugih subjekata);
• princip operativne nezavisnosti, odnosno autonomnosti policije u preduzimanju
pojedinih akcija na koje je zakonom ovlašćena i obavezana
(njeno pravo i dužnost da u granicama zakona deluje slobodno, bez ograničavanja
i nezakonitih uticaja sa strane);
• princip zabrane korišćenja policije u svrhe političke borbe, odnosno kao
političkog sredstva ili instrumenta (tj. onemogućavanje njene otvorene
ili prikrivene upotrebe radi ostvarivanja partijskih interesa stranke na
vlasti ili neke druge političke grupe); i
• princip depolitizacije policijskog osoblja (koji se redovno svodi na zabranu
ispoljavanja političkih uverenja u obavljanju poslova, a negde i
na zabranu pripadnicima policije da budu članovi u bilo kojoj političkoj
partiji i da se angažuju u političkom životu; ovaj princip pretpostavlja i
napuštanje tzv. sistema plena, tj. promene osoblja posle promene vlade
i stranke na vlasti, izuzev u odnosu na nosioce tzv. političkih funkcija,
koje čine imenovana i postavljena lica od strane parlamenta i vlade). 65
Policijska funkcija (prinudno održavanje reda u društvu) još uvek predstavlja
jedan od klasičnih i esencijalnih monopola države, odnosno centralne i/ili lokalne
vlade. 66 Budući da je to tako, i policija je organizacija koju stvara i održava vlada
(deo je aparata izvršne vlasti) i nad kojom vlada, kao nosilac izvršne vlasti, ima
nesumnjiva usmeravajuća i kontrolna ovlašćenja. Otud se može reći da postoje
legalni (pravno dopušteni) oblici uticaja i mešanja politike u rad policije, a koji bi
trebalo da se prevashodno odvijaju putem legitimne i međusobno ograničavajuće
(check and balance) kontrolne akcije političkih organa (vlade i parlamenta).
Ulogu korektiva, odnosno provere legaliteta i legitimiteta takvih akcija političkih
organa prema policiji, morali bi da imaju sudstvo (koje je nezavisno) i neformalni
kontrolni mehanizmi civilnog društva.
Međutim, realna pozicija vlade i slabosti u kontroli nad njenim radom, udružene
sa prirodom policijske funkcije, oduvek su omogućavali nelegitimne uticaje
politike, odnosno vlade, na policiju. Napori da se policija izmakne i zaštiti od
takvih uticaja politike deo su borbe za demokratiju i traju koliko i postojanje
65
Sistem plena (spoil system) podrazumeva to da se prijem i napredovanje kadra u upravi (i
policiji) odvija prema partijskim zaslugama, kao i da stranka koja pobedi na izborima ima pravo
da dovede svoj kadar u upravu (i policiju), jer je to deo njene pobede (pobednički plen).
Kao suprotan ideji profesionalizma, taj je sistem bio uglavnom napušten do početka XX veka
i umesto njega zaveden sistem napredovanja po objektivnim, nepolitičkim kriterijumima, uz
očuvanje relativne stabilnosti upravnih položaja. Do oživljavanja sistema plena došlo je nanovo
u komunističkim i drugim partijskim država tokom prošlog veka.
66
U nizu razvijenih zemalja beleže se značajna kretanja ka demonopolizaciji države u ovoj
oblasti, odnosno ka prenošenju dela odgovornosti za održavanje reda i za obavljanje poslova
održavanja reda na druge subjekte unutar država i izvan država. Na delu je restruktuiranje
policijske funkcije, odnosno njena multilateralizacija i transnacionalizacija. Više o tome: Bayley,
D. H., and Shearing, C. D., The New Structure of Policing: Description, Conceptualization,
and Research Agenda, Washington, DC: National Institute of Justice, 2001.
144 145