Steije Hofhuis (pdf) - Jonge Historici Schrijven Geschiedenis

onder vele namen heeft geopereerd, van culturele ecologie, cultureel
materialisme, ecologisch evolutionisme tot ecomaterialisme. Centraal
idee in deze stroming is echter steeds dat het menselijke sociale leven
een reactie is op de praktische problemen van het aardse bestaan. Ook
achter de meest religieuze, magische of geestelijke praktijken kan een
ecologische ratio schuilgaan. Ogenschijnlijk irrationele culturele
verschijnselen worden benaderd als aanpassingen op de harde druk van
de omstandigheden. In de jaren zeventig wist de Amerikaanse
antropoloog Marvin Harris er de grootste bekendheid mee te verwerven,
en hij omschreef zijn wetenschappelijke onderneming als ‘the struggle
for a science of culture’. 205
Naast de theorie over het Azteekse mensenoffer presenteerde
Harris in wetenschappelijke bestsellers nog vele andere materiële
ontsluieringen van ogenschijnlijk irrationele culturele fenomenen. Zo
was de heilige koe van hindoeïstisch India lang beschouwd als een
voorbeeld van de spirituele, onmaterialistische cultuur van het
subcontinent, aangezien men zelfs bij de grootste hongersnoden de
heilige dieren ongemoeid liet. Het zou de overwinning zijn van de
moraal over de eetlust. Harris trok deze bestaande visie echter in twijfel,
want volgens hem zou de heilige koe niet zozeer een overwinning zijn
van de geest over de materie, maar van reproductieve krachten over
productieve krachten. 206 In een door hemzelf bedachte analyse stelde hij
dat de koe in het ecosysteem van het Indiase subcontinent een cruciale
rol speelde als trekdier en leverancier van mest en melk. Er was dus,
meer dan in andere beschavingen, een groot belang bij gemoeid om
koeien in leven te houden. De eigenlijke reden van de heilige koe was
dus de bittere noodzaak tot materiële overleving van de Indiase boeren
op de langere termijn. 207 En op deze manier meenden Harris en zijn
geestverwanten nog veel meer ecologische aanpassingen bloot te
kunnen leggen. De potlatchen van de Noord-Amerikaanse westkust
205 Harris, Cultural materialism: the struggle for a science of culture (New York 2001).
206 Harris, Cannibals and kings, 229.
207 Harris, Cows, pigs, wars and witches: the riddles of culture (New York 1974). Harris,
Cannibals, 211-229. Harris, Cultural materialism, 248-257.
109