Steije Hofhuis (pdf) - Jonge Historici Schrijven Geschiedenis

De mensen die het beeld van de heksensabbat, de nachtelijke
vlucht, of het martelen als verhoormethode introduceerden, waren
ongetwijfeld gericht op het bestrijden van heksengevaar. Niet op het
toevoegen van een reproductieve truc aan een jacht op imaginaire
demonen, waar iedereen voornamelijk last van had. Dit laatste was
echter wel het onbedoelde gevolg. Het zijn naar alle waarschijnlijkheid
culturele toevalstreffers als deze geweest, die cumulatief behouden
bleven en zo geleidelijk de basis legden voor het concept van de hekserij.
De historicus Brian Levack benadrukte reeds dat er in de
ontstaansperiode van het cumulatieve concept van de hekserij steeds
een wisselwerking optrad tussen het verloop van de jachten en
voorstellingen die men over heksen had. Mensen die intensieve
vervolgingen hadden meegemaakt maakten er doorgaans ook meer
werk van om hun kennis over hekserij aan anderen over te dragen. 301 En
zo kon het gebeuren dat de omvang van de vermeende sabbats steeds
groter werd, dat de heksen in de verbeelding steeds beter en verder
konden vliegen, en dat de mogelijkheden voor marteling steeds verder
werden uitgebreid. 302
Maar ook met het onopgeloste probleem rond de cui bono-vraag
van de heksenjachten kan het cultureel darwinisme goed uit de voeten.
Het is dit aspect dat reeds door Boyd en Richerson werd opgemerkt,
want zij noemen het als voorbeeld van een ‘rogue cultural variant’. 303
Dat het uiteindelijk niet is gelukt om aan te tonen dat de heksenjachten
een diepere functionaliteit hadden voor individuen, specifieke groepen
of de samenleving als geheel, hoeft voor de cultureel darwinist immers
geen verrassing te zijn. De centrale vraag die hij zich stelt is namelijk:
waarom reproduceerde het zich? Het antwoord kan daarbij luiden dat
heksenvoorstellingen en jachten zich door middel van allerlei
geëvolueerde trucs bleven doorreproduceren, ook al was het ongunstig
voor de mensen die eraan bijdroegen. Het darwinistische inzicht leert
ons dat culturele verschijnselen hun eigen reproductiestrategieën
301 Ibidem, 51-53.
302 Ibidem, 27-83.
303 Boyd, Not by genes alone 167-169.
161