Steije Hofhuis (pdf) - Jonge Historici Schrijven Geschiedenis

de hekserij echter ook leven. Eeuwen nadat de jachten ten einde
kwamen, waren het namelijk historici die zich voor een moeilijk
vraagstuk zagen geplaatst. Want hoe was het optreden van die bizarre
jachten in het vroegmoderne Europa eigenlijk te verklaren?
Theoretische pogingen
In de tijden van de heksenjachten was het vinden van een verklaring nog
geen probleem geweest. Er waren immers mensen die een
levensgevaarlijk pact hadden gesloten met de duivel, en
vanzelfsprekend dienden alle mogelijke middelen te worden ingezet om
verder onheil te vermijden. In de achttiende eeuw begon echter
geleidelijk door te dringen dat men al die tijd op een imaginaire vijand
had gejaagd. De vele duizenden gemartelden en ter dood veroordeelden
waren onschuldig geweest en in het verlichte Europa kon men dan ook
al snel niet anders dan met diepe schaamte op deze episode terugkijken.
De jachten zouden zijn voortgekomen uit achterlijkheid. Het was het
summum geweest van irrationeel bijgeloof en bigotterie waar de nog
onverlichte mens toe in staat was. Tot ver in de twintigste eeuw heeft
deze houding zich ook onder historici gehandhaafd. 266
In de tweede helft van die eeuw ontstond er onder wetenschappers
echter ook een diepere nieuwsgierigheid. Het bleef evident dat de
vervolgingen een strijd tegen een imaginaire tegenstander waren
geweest, maar geleidelijk kwam de vraag op of de jachten wel te
verklaren waren uit achterlijkheid alleen. De heksenjagers zelf
beweerden het gevaar van heksen te willen bestrijden, maar was dat wel
waar de jachten eigenlijk over gingen? Lagen er niet diepere latente
functies aan ten grondslag? Was er niet iets of iemand die van deze
jachten profiteerde? Historici, maar ook wetenschappers uit andere
disciplines, ondernamen pogingen om een diepere logica achter de
jachten bloot te leggen. De heksenvervolgingen groeiden hierbij uit tot
266 Ivo Schöffer, ‘Heksengeloof en heksenvervolging: een historiografisch overzicht’
Tijdschrift voor geschiededenis 86 (1973) 215-235, aldaar 215-218. Geoffrey Scarre,
Witchcraft and magic in sixteenth and seventeenth century Europe (Basingstoke 1987) 34.
146