Steije Hofhuis (pdf) - Jonge Historici Schrijven Geschiedenis

evolutie is ooit zo’n orgaan geëvolueerd. Als de olifant zou uitsterven is
het ook de vraag of er ooit weer iets dergelijks tot stand zou komen. De
evolutie is immers een complex, dynamisch proces dat vele kanten op
kan gaan. Het is een zee van mogelijkheden waarvan er eentje is
uitgekomen. Door de grote complexiteit, en de vele mogelijke
invalshoeken, is de bestudering van de slurf dan ook een discussie
zonder eind. Kortom, in een aantal opzichten lijkt het wel de
geschiedenis! 28
De evolutiebiologische beschouwing over de slurf van de olifant
laat zien dat de beeldvorming van historici over de natuurwetenschap
niet helemaal juist is. En dat kan met nog veel meer voorbeelden
worden geïllustreerd. De manier waarop hedendaagse
natuurwetenschappers naar bergen, atomen, sterren, schelpen,
aardlagen of bacteriën kijken toont ons steeds hetzelfde beeld. Het blijkt
dat men volop aandacht heeft voor complexiteit, chaos, contingentie,
diversiteit, dynamiek, openheid en historische context, kortom, voor de
dingen waar historici zo van houden. De beeldvorming van historici mag
sinds de dagen van de Methodenstreit nauwelijks zijn veranderd, de
natuurwetenschappen zelf zijn dat wel. De onveranderlijke
mathematische zekerheden van de zeventiende- en achttiende-eeuwse
wereldmachine zijn verleden tijd. Veel algemene wetten zijn nog altijd
van belang, maar er is zoveel meer bij gekomen. 29
Deze verandering was in de negentiende eeuw reeds zichtbaar
in de geologie van Lyell en de evolutietheorie van Darwin. In de
twintigste eeuw ging dit versterkt door. Zo zette de ontdekking van
radioactiviteit, precies in de periode van Methodenstreit, de stabiliteit
van materiële dingen op losse schroeven. Atomen bleken niet eeuwig
‘farblos und klanglos’, zoals Windelband beweerde, maar waren
onderhevig aan historische ontwikkeling. Later bleek dat de wereld van
de kwantummechanica niet gehoorzaamde aan Newtons wetten, maar
een ongedetermineerde nauwelijks te vatten chaos was. Weer later in de
28 Karen Dudley, Elephants (Calgary 1997).
29 McNeill, ‘History’. McNeill, ‘Passing strange’. John Lewis Gaddis, The landscape of
history: how historians map the past (Oxfod 2002) 35-110.
18