Steije Hofhuis (pdf) - Jonge Historici Schrijven Geschiedenis

of, en dat is de meest genoemde, een financieel motief hebben gehad. Big
business heeft een historicus de vervolgingen wel eens genoemd, en een
ander omschreef de jagers als een ‘bende van op winst beluste
beroepsvervolgers’. 282 De jachten zouden dus zijn aangezwengeld door
mensen die op zeer cynische wijze het geloof in heksen creëerden en
misbruikten voor direct eigenbelang. 283 In deze richting zou men
natuurlijk nog meer individuele behoeften kunnen verzinnen, zoals
zucht naar spanning en horror, afreageren van agressie en frustratie,
betekenis geven aan tegenslag, of het zwart maken van mensen met wie
men om andere redenen al een conflict had.
Kortom, in het verklaren van die wonderlijke heksenjachten van
de zestiende en zeventiende eeuw is men in vele richtingen op zoek
gegaan. In het beantwoorden van de cui bono-vraag wezen theoretisch
ingestelde historici profiteurs aan van individuen, machtige groepen, tot
de samenleving als geheel. Hoezeer de richtingen onderling ook mogen
verschillen, één ding blijken ze opvallend gemeen te hebben. Door
kritische historici zijn ze namelijk even nauwkeurig gewogen en
uiteindelijk te licht bevonden. Op basis van een combinatie van
systematisch bronnenonderzoek en het gezonde verstand kwamen zij
tot de conclusie dat geen van de gegeven verklaringen in brede zin
houdbaar is. We zullen nu zien met welke argumenten zij tot deze
slotsom kwamen.
Theoretische mislukkingen
De kritiek die verschillende historici op de verklaringen hebben gegeven
toont ons in veel opzichten de traditionele Rankeaanse geest. Men blijft
dicht bij de bronnen en is afkerig van grootse theorieën. Men richt zich
op de individuele context en niet op algemene structuren. Men verdiept
zich via de verstehende methode in de belevingswereld van de
historische actoren en vermijdt beoordeling vanuit de standaarden van
282 Kurt Baschwitz, Hexen und Hexenprozesse: die Geschichte eines Massenwahns und
seiner bekämpfung (München 1963) 150.
283 Beliën, Satans trawanten, 202-206.
151