Steije Hofhuis (pdf) - Jonge Historici Schrijven Geschiedenis

waarmee we route 3 begonnen. Bij de vraag ‘functioneel ontwerp door
wie?’, zou het antwoord kunnen luiden dat het functionele ontwerpwerk
van de cultuur een combinatie is van het doelbewuste ontwerpwerk van
de mens, én van het ontwerpwerk van cultureel darwinistische
selectieprocessen. Vanzelfsprekend spelen actoren in het verzinnen,
reproduceren en selecteren van culturele variaties een essentiële rol,
maar het is de moeite van het overdenken waard dat veel culturele
variaties worden geselecteerd en behouden om redenen die door de
actoren niet of nauwelijks worden beseft. Er zou in principe ook zoiets
moeten kunnen plaatsvinden als cumulatieve selectie van culturele
toevalstreffers. En met dit idee zouden we misschien wel eens eindelijk
kunnen stuiten op die mysterieuze bron van de latente functies waar
Robert Merton het over had.
Zoals gezegd meende Robert Merton dat latente functies
voortkomen uit onbedoelde gevolgen. Probleem van deze verklaring
was echter dat onduidelijk blijft waarom onbedoelde gevolgen zo
structureel in functionele richting uitvallen en niet in disfunctionele
richting. Het valt hier echter te overwegen dat de onbedoelde gevolgen
inderdaad in willekeurige richting uitvallen, maar dat de variaties die
toevallig functioneel zijn, cumulatief worden geselecteerd. Er vinden bij
wijze van spreken immers ook ‘malthusiaanse slachtingen’ van culturele
variaties plaats, en de functionele onbedoelde gevolgen die behouden
blijven, zouden dus wel eens ongerichte treffers kunnen zijn uit de
zeeën van onbedoelde gevolgen die in de nevelen van de geschiedenis
zijn verdwenen. Op deze manier moet cultuur tot creatief ontwerpwerk
kunnen komen, zonder dat dit door de deelnemers in al zijn aspecten
wordt doorzien.
Maar ook in de vraag ‘functioneel ontwerp voor wie?’, heeft het
cultureel darwinisme mogelijkerwijs een nieuwe denkrichting ter
beschikking. Waar men zich in de biologie vaak op het verkeerde spoor
zette door al bij voorbaat uit te gaan van functionaliteit voor het
individu, de groep of de soort, daar zetten de menswetenschappen zich
nog vaak op het verkeerde spoor door al bij voorbaat uit te gaan van
functionaliteit voor de samenleving, machtsrelaties of individuele
93