Steije Hofhuis (pdf) - Jonge Historici Schrijven Geschiedenis

opnieuw vorm geven. 99 Rational choice theory verdiepte zich in het
deelnemersperspectief om te zien hoe de mens als benefit seeker steeds
rationeel zijn opties overweegt en zijn belangen maximaliseert. 100 Wat
zich in de tweede helft van de twintigste eeuw voltrok was een
geleidelijke ‘terugkeer van de actor’. 101 Na verloop van tijd werd het
zelfs bijna een scheldwoord om iemand voor ‘functionalist’ uit te maken,
en wetenschappers die zichzelf in staat achtten verborgen functies aan
te wijzen, kregen wel eens te horen in ‘de val van het functionalisme’ te
zijn gelopen.
De critici van het functionalisme wilden hiermee doorgaans
echter niet zeggen dat de samenleving en cultuur geen vormende of
dwingende invloed op individuen kunnen uitoefenen. Zo heeft de
symbolische antropoloog Clifford Geertz cultuur omschreven als ‘a set of
control mechanisms (…) for the governing of behaviour’. 102 De
sociaalconstructivist Peter Berger stelde dat de mens niet alleen de
samenleving produceert, maar er voor een aanzienlijk deel ook zelf het
product van is. 103 De kritiek op het functionalisme betekent ook niet dat
men er noodzakelijkerwijs van uitgaat dat sociale structuren
voortdurend doelbewust door mensen worden vormgegeven en in stand
gehouden. Zo betoogden sociologen als Pierre Bourdieu en Anthony
Giddens dat de reproductie vaak meer besloten ligt in het dagelijkse
praktische en impliciete handelen, dan in expliciete intenties. 104 En
vanzelfsprekend is voor de critici ook duidelijk dat dingen ook niet altijd
lopen zoals ze oorspronkelijk waren bedoeld.
Een cruciaal verschil met het functionalisme is echter dat de
critici de navelstreng in stand willen houden tussen sociaal-culturele
functies, en het besef dat deelnemers daar impliciet dan wel expliciet
99 Sanderson, The evolution, 24-40.
100 Farganis, Readings, 263-265.
101 Burke, Social theory, 136.
102 Clifford Geertz, The interpretation of cultures (New York 1973) 44.
103 Peter Berger, ‘Religion and world construction’, in: Malcolm Hamilton, The sociology
of religion: critical concepts in sociology Vol IV, 41-60.
104 Anthony Giddens, The constitution of society: outline of the theory of structuration
(Oxford 2004). Pierre Bourdieu, The logic of practice (Cambridge 1990).
56