Steije Hofhuis (pdf) - Jonge Historici Schrijven Geschiedenis

onderdrukkende machtsrelaties. Deze denkrichting verweet het
functionalisme terecht een gebrek aan aandacht voor historische
dynamiek en conflicterende belangen. Op dit punt valt het cultureel
darwinisme echter juist goed met deze tweede invalshoek te verenigen.
Volgens de biologie verkeren namelijk zelfs stabiele organismen in
stabiele ecosystemen in een permanente strijd om overleving, en zullen
ze altijd met nieuwe adaptaties te maken krijgen die de stabiliteit
uiteindelijk ondermijnen en verandering afdwingen. 231 In een culturele
uitwerking zijn dergelijke ideeën natuurlijk moeilijk te rijmen met de
samenleving als statisch evenwicht, zoals de functionalisten het voor
zich zagen.
Dat de reproductie van culturele variaties ook sterk van
conflicterende machtsrelaties kan afhangen is natuurlijk evident en valt
overvloedig met historische voorbeelden te illustreren. Zo werd het
protestantisme van Thomas Müntzer in de Duitse Boerenoorlog van
1525 mede weggeselecteerd doordat hij de kant van de boeren had
gekozen en de adel de boeren versloeg. Ook de overleving van
christelijke hiernamaalsvoorstellingen kan mede zijn bestendigd
doordat het de belangen van de elites diende, en zij het om die reden
vormgaven en afdwongen. Wat het cultureel darwinisme hier mogelijk
als nieuwe aanvulling te bieden heeft, is dat onderdrukkende
functionaliteit niet in alle gevallen het product van sluw intelligent
design van de heersende groepen hoeft te zijn. Ook hier zouden de
structuren mede kunnen zijn ontstaan als gevolg van selectieprocessen,
die het doelbewuste besef van de actoren in veel opzichten ontgingen.
Postmodernisten als Foucault, Said of Derrida meenden complexe
samenhangende en onderdrukkende structuren bloot te leggen, die
buiten de reikwijdte van het individu bestonden. De bron van deze
structuren is vooralsnog echter mysterieus gebleven. Het zou de moeite
van het overdenken waard zijn of cultureel darwinistische processen
ook hier een uitkomst kunnen bieden.
231 Max Weber, Wirtschaft und Gesellschaft: Grundriss der verstehenden Soziologie
(Tübingen 1971) 21.
122