Steije Hofhuis (pdf) - Jonge Historici Schrijven Geschiedenis

eeuw ging zelfs het eeuwige stabiele universum eraan, want sinds de Big
Bangkosmologie weten we dat het universum zich historisch ontwikkelt
en alles uitsluitend in zijn historische context goed begrepen kan
worden. Wie hedendaagse boeken leest over de geschiedenis van het
heelal treft in veel opzichten een grillige chaos aan die weinig doet
denken aan het statische Newtoniaanse mechaniek van weleer. 30 De
verbluffende complexiteit van het klimaat bracht meteoroloog Edward
Lorenz zelfs tot het inzicht dat het klappen van een vlindervleugel boven
Peking, uiteindelijk kan leiden tot een orkaan op Baltimore. Het werd
een spreekwoordelijk voorbeeld van hoe de meest kleine toevalligheden
grote effecten kunnen hebben. 31
De wetenschap waarvoor dit alles misschien nog wel het meest
opgaat is de evolutiebiologie. In de dagen van de Methodenstreit bevatte
de evolutiebiologie nog veel wat historici beschouwen als
natuurwetenschappelijke denkbeelden. In het Duitsland van de late
negentiende eeuw werd de evolutie door Ernst Haeckel afgebeeld als
een onvermijdelijk omhoog kronkelende boom naar de (blanke) mens
aan de top. Volgens een belangrijk Amerikaans biologietijdschrift uit die
tijd ging de evolutie ‘from the simple to the complex, from the lower to
the higher, from evil to good’. 32 Darwins landgenoot Herbert Spencer
zag evolutie als een proces dat lineair leidde naar grotere complexiteit
en differentiatie. Het is niet ten onrechte dat historici er moeite mee
hebben als dit soort ideeën op de geschiedenis wordt toegepast.
Feit is echter dat dergelijke voorstellingen bij Darwin zelf niet zo
sterk aanwezig waren en in de hedendaagse evolutiebiologie nog
minder. Dat valt al af te lezen aan de metaforen. In plaats van de
Haeckeliaanse boom hebben veel biologen het vandaag de dag liever
over een wilde struik of een mangrovebos. 33 De meeste evolutiedenkers
30 Govert Schilling, Evoluerend heelal: de biografie van de kosmos (Abcoude 2003).
31 Gaddis, The landscape, 79.
32 Ibidem. James Moore, The post-darwinian controversies. A study of the protestant
struggle to come to terms with Darwin Great-Britain and America 1870-1900 (New York
1979) 151.
33 Stephen Jay Gould, Full house: the spread of excellence from Plato to Darwin (New
York 1997). Carl Zimmer, Evolutie: triomf van een idee (Utrecht 2001) 107-109.
19