Leven lang leren voor vitaliteit

Vakmanschap en expertise
16
In het kader van de ontwikkeling van de kenniseconomie is aandacht voor de ontwikkeling van
deskundigheid gerechtvaardigd. De Middeleeuwse traditie van leerling, gezel en meester geeft al aan dat
het onderscheid in niveau van deskundigheid niet van alleen deze tijd is. Om het tot meester te brengen,
moest je het vak leren. Maar in het kader van de huidige ontwikkelingen krijgt het begrip expertise een
extra dimensie. Een studie van Feltovich (1997) laat zien dat experts beter in staat zijn om problemen op
te lossen dan novices. Novices concentreren zich op het toepassen van de regels en zijn vaak niet in staat
te zien wanneer deze niet tot een oplossing leiden en zij zich moeten aanpassen. Experts daarentegen
weten wanneer zij een switch in de toegepaste regels moeten hanteren. Experts blijken – beter dan
novices – in staat om eigenschappen waar te nemen, bezitten een grotere inhoudelijke kennis,
organiseren hun kennis op verschillende manieren, hebben begrip van de inhoud en de context waarin
de kennis toegepast kan worden, kennen hun discipline en kunnen hun kennis zonder al te veel moeite
ophalen (Bransford, 2000).
De keerzijde van gedrag van experts is dat een grote hoeveelheid ervaring in een vergelijkbare situatie
tot rigiditeit kan leiden. De mentale structuren die efficiënt gedrag waarborgen, kunnen tot een te
geordend en een te gehomogeniseerd wereldbeeld leiden, waarin zij de zaken te veel simplificeren en
gefixeerd raken. Binnen de groep van experts zijn er verschillen te zien in de manier waarop zij zich
weten aan te passen. Feltovich c.s. (1997) onderscheiden een Expert flexibility type één en twee,
gerelateerd aan de perceptie van hun wereldbeelden. Expert type één percipieert een wereldbeeld dat
meer statisch, opeenvolgend, mechanisch, universeel en lineair, enkelvoudig interpreteerbaar is
oftewel een statisch wereldbeeld, ook wel Mode 1 (Gibbons, Limoges et al., 1997) genoemd. Expert type
twee percipieert een wereldbeeld dat continu, gelijktijdig, organisch, interactief conditioneel,
onregelmatig en multiple interpreteerbaar is, oftewel een dynamisch wereldbeeld. Het spreekt voor zich
dat deze twee uitersten type experts vele varianten en overgangen kennen en dat een ontwikkeling van
type één naar twee mogelijk is (Gielen, 2003).
De economische motivatie voor leren wordt gestaafd door uitkomsten van onderzoek naar
kosten en baten van onderwijsinvesteringen door bijvoorbeeld Groot en Maassen van den Brink
(2003). Hieruit blijkt dat hogere opleidingsniveaus zowel positieve interne, als externe effecten
kunnen hebben. Interne effecten verwijzen naar onder meer een hoger individueel salarisniveau,
hogere arbeidsproductiviteit en betere kansen op de arbeidsmarkt. Er mag verondersteld
worden dat dergelijke effecten ook voor leren in bredere zin en leven lang leren opgaan. Een
belangrijk motief voor een leven lang leren ligt dan in de individuele economische
perspectieven van beroepsbeoefenaars, in termen van bijvoorbeeld individuele arbeidsmarktperspectieven
en salarisontwikkeling. De externe effecten verwijzen naar buiten het individu
gelegen effecten. Ook daar zien we dat investeren in leren vruchten afwerpt. Met name voor