Nr 607, grudzień 2005 - Znak

IWONA JAKUBOWSKA-BRANICKA
Ten obszerny cytat przytoczony został nie bez powodu. Ze słów
Huntingtona jasno wynika, iż jest on zdania, że spór o demokrację
został zakończony, a zwycięstwo odniosła definicja proceduralna, nie
uwzględniająca normatywnego wymiaru współczesnej demokracji.
Proceduralna demokracja nie chroni jednak w żaden sposób jednostki
przed tyranią większości, a demokratyczne procedury nie gwarantują
jej praw i wolności. Łatwo przecież wyobrazić sobie sytuację,
w której – zgodnie z demokratycznymi procedurami, zgodnie z wolą
większości – będą w czasie każdych wyborów wybierane siły polityczne,
uznające za swój system wartości (na przykład religijny) diametralnie
różny od systemu wartości uznającego za priorytet równość wszystkich
ludzi. Wówczas, niezależnie od tego, że mniejszość będzie miała
zagwarantowane prawo równego startu w wyborach, system prawny
ustanowiony przez większość nie będzie w żaden sposób chronił praw
tej mniejszości, podporządkowując ją woli większości. Tak więc przyjęcie
proceduralnej definicji demokracji prowadzi w efekcie do uznania
możliwości akceptacji demarchii za istotę współczesnej demokracji,
nie pamiętając o tym, że właśnie tyrania większości była powodem,
dla którego starożytna demokracja stała się przedmiotem ostrej
krytyki ze strony wielu filozofów, upatrujących w takim stanie rzeczy
niebezpieczeństwo dla wolności jednostki.
Ten właśnie aspekt zagadnienia czyni centralnym punktem rozważań
Giovanni Sartori 9 . Jego zdaniem, wedle klasycznej, starożytnej
formuły demokracji zbiorowość nie zapewnia marginesu swobody
i ochrony pojedynczym jednostkom, lecz wchłania je bez reszty.
Sartori wiąże pojęcie demokracji współczesnej z poglądem, iż
człowiek jest czymś więcej niż tylko obywatelem państwa. Według nas istota
ludzka nie może być zredukowana tylko do bycia obywatelem. Dla nas człowiek
nie jest wyłącznie członkiem zbiorowego plenum. Wynika stąd, że nasze
problemy nie mogą zostać rozwiązane przez system, który przewiduje wyłącznie
sprawowanie władzy przez zbiorowość. Nowoczesna demokracja winna
chronić wolność każdej jednostki jako osoby – wolność, której nie można sprowadzić,
jak powiedział Constant, „do podporządkowania jednostki władzy ogółu”
10 .
102
9
G. Sartori, Teoria demokracji, Warszawa 1994 (oryginał: 1987).
10
Tamże, s. 352.