Nr 607, grudzień 2005 - Znak

IWONA JAKUBOWSKA-BRANICKA
wszystkie wartości jako „jednakowo dobre” w sensie: równe sobie.
Ale przecież u podstaw idei relatywizmu leży deklaracja aksjologiczna:
nie ma kultury lepszej i gorszej pod względem moralnym, wszystkie
są jednakowo dobre 23 , lub – jeśli tak rozumiany relatywizm aksjologiczny
odniesiemy do przekonań moralnych poszczególnych
jednostek – deklaracja aksjologiczna będzie brzmiała tak: wszystkie
przekonania moralne przyjęte przez jednostki są jednakowo dobre.
Nie można więc powiedzieć, że relatywizm i wynikająca z niego
koncepcja tolerancji nie odwołuje się do wartości, wręcz przeciwnie:
to właśnie uznanie wartości równości ludzi czy kultur jest jego
podstawą i uzasadnieniem.
Ilekroć zatem odwołujemy się do idei relatywizmu, mającej podstawę
w tak sformułowanej deklaracji aksjologicznej, nie możemy
tej deklaracji zaprzeczać, ponieważ nie mamy wtedy uzasadnienia
dla racji jej funkcjonowania. Wydaje się więc, że uznanie równości
ludzi jako przedstawicieli tego samego gatunku czy też równości
kultur (jeżeli będziemy mieli na myśli relatywizm kulturowy) jest
wartością ograniczającą tolerancję.
Jeśli w ten sposób postawimy problem, należałoby zdefiniować
nietolerancję jako brak uznania równości wszystkich ludzi lub wszystkich
kultur. Tak więc wszystkie prawdy, nie uznające tej wartości,
należałoby zakwalifikować jako należące do obszaru nietolerancji.
Tu dochodzimy do kwestii zasadniczej. Trzeba zadać sobie pytanie,
czy przyjęcie omawianej deklaracji aksjologicznej należy traktować
jako prawdę przez duże „P”, prawdę równą w sensie „tak samo
dobrą” jak inne prawdy przez duże „P”, nie uznające wartości równości
ludzi – czy też w inny sposób.
Maria Ossowska wyróżnia dyrektywy moralne „z drugiego piętra”,
jakimi są dyrektywy regulujące sam proces oceniania i stosowania
norm 24 . Deklarację aksjologiczną leżącą u podstaw relatywizmu
etycznego można wyrazić jako normę moralną, mianowicie: traktuj
wszystkie kultury (lub przekonania wszystkich ludzi) jako równe sobie
pod względem moralnym.
108
23
Por. I. Lazari-Pawłowska, dz. cyt.
24
M. Ossowska, Normy moralne, Warszawa 1970.