Nr 607, grudzień 2005 - Znak

TEMATY I REFLEKSJE
a adrenalina filozoficzna rośnie, dowiadujemy się, że receptę na życie
sformułować można – ot tak – w kilku zdaniach: „Bądź miły. Unikaj
tłustych potraw. Przeczytaj czasem dobrą książkę. Dużo spaceruj.
Żyj w pokoju i harmonii z ludźmi wszystkich wyznań i narodowości…”.
Może na tym polega mądrość humoru?
Zgodnie z teorią wyższości humor zakorzeniony jest w podmiotowej
świadomości wyższości czy przewagi pod pewnym względem
w stosunku do przedmiotu wzbudzającego śmiech. Henry Bergson
w książce Śmiech wydanej w 1900 roku i należącej do kanonu książek
filozoficznych o humorze pisze, że humor jest inkrustacją na tym,
co mechaniczne w życiu, co znaczy, że nadaje mu barwę, ubogaca je
w błyskotliwy, choć ulotny sposób, a powstaje wtedy, gdy zauważymy,
że ktoś lub coś wysuwa się spod ideału elastyczności, miękkości
czy akomodacji. Obserwator tego odpowiednio do sytuacji czuje się
wyższy od obserwowanego, czerpie przyjemność z tego poczucia i manifestuje
je w śmiechu na widok ludzkiej niedoskonałości. Bergson
uważa również, że śmiech jest społecznie korygujący – za jego pomocą
możemy udzielić ostrej nagany lub nawet zreformować niepożądane
elementy w zachowaniach społecznych, przeciwko którym
jest skierowany. Dlatego aby zrozumieć humor, musimy wprowadzić
go w jego naturalne środowisko, jakim jest społeczeństwo,
i przede wszystkim określić użyteczność jego funkcji, z których jedna
jest społeczna. Śmiech bowiem musi odpowiadać na pewne wymagania
życia we wspólnocie. Musi mieć znaczenie społeczne. Opowiadanie
dowcipów jest grą, w której można uczestniczyć z sukcesem,
kiedy rozumie się nie tylko znaczenie słów osadzonych
w konkretnym kontekście, ale również potrafi dostrzec pewien ukryty
sens. Świetnie obrazuje to w Alicji po drugiej stronie lustra Lewis
Carroll, a rozmowa Alicji i Białego Króla może być porównana do
dialogu uczestników gry, która jest społeczną aktywnością:
„Kocham moje kochanie na literę S – nie mogła powstrzymać się Alicja – bo
jest Szarmancki. Nie znoszę go na S, bo jest Szachrajem. Karmię go, hmmm,
karmię go Szynką i Sianem. Nazywa się Szarmar, a mieszka –”.
„Mieszka na Szczycie pagórka – podpowiedział Król, nie podejrzewając, że
się przyłączył do gry”.
157