Nr 607, grudzień 2005 - Znak

ZDARZENIA – KSIĄŻKI – LUDZIE
Zestawienie ze sobą treści omawianych książek pobudza do rozważań
na temat wielkości wyzwania, przed jakim staje chrześcijańska teologia
religii, chcąc uniknąć zarówno protekcjonalnego traktowania innych, jak
i redukcji wiary własnej wspólnoty. Ratzinger teolog wnosi w debatę uczonych
to samo zatroskanie o prawdę w jej klasycznym rozumieniu, które
przejawiał, występując jako watykański strażnik ortodoksji. Podobnie jak
w opublikowanej w roku 1997 pracy Die Vielfalt der Religionen und der
Eine Bund 2 – gdzie nawiązywał do intuicji Kuzańczyka z De pace fidei –
Ratzinger widzi w obrębie międzyreligijnego dialogu miejsce dla przyjaznego
sporu, w którym arbitrem pozostaje Boski Logos. W imię idei „zgodności
umysłu z rzeczą” kardynał z mocą podkreśla, że między wypowiadającym
się Bogiem Izraela, idolami pogan i nieosobowym Bóstwem Orientu
„nie ma ostatecznie żadnego związku”. Faktycznie obecne w religiach
„elementy prawdy i dobra” wskazują poza nie. Radykalne różnice w pojmowaniu
„boskości” uniemożliwiają więc, postulowaną lekkomyślnie przez
niektórych, „modlitwę międzyreligijną”, którą Ratzinger starannie odróżnia
od praktykowanej okazjonalnie w Asyżu „modlitwy wieloreligijnej”
(obok siebie, lecz oddzielnie).
Z kolei w ujęciu Hansa Waldenfelsa mocne przylgnięcie do Boga
żywego – objawiającego się w Synu, którego przyjście naznaczyło historię
– nie przeszkadza, a wręcz pozwala z ufnością afirmować także autentyczne
duchowe bogactwa innych religii. Ciekawe, że obaj autorzy
wspominają w kontekście dialogu międzyreligijnego o konieczności „rozróżniania
duchów”, ale odżegnujący się od synkretyzmu Waldenfels
wykazuje przy tym sporą empatię w stosunku do pozornie heterogenicznych
duchowości. Zgodnie z przekonaniem, wyartykułowanym niegdyś
na kartach niewielkiej książeczki Ukrzyżowany i religie świata 3 ,
dopatruje się w nich przejawów ukrytego otwarcia na misterium jedynego
Zbawiciela. Notabene również wspomniane dziełko zawiera odwołanie
do religijnej utopii Kuzańczyka. Także zdaniem jezuickiego teologa
„prawda jest ciągle jeszcze ważną wartością, o którą warto wspólnie
walczyć”, a doświadczenie uczy, że „nie wszystkie drogi prowadzą
do Rzymu”. Jednak Waldenfels stwierdza spokojnie, że tam, gdzie nie
można się razem pomodlić, zawsze można wspólnie pomilczeć, bo przestrzeń
spotkania z Bogiem „jest większa niż ludzka wyobraźnia”.
2
Wyd. polskie pod niezbyt szczęśliwym tytułem Granice dialogu, tłum. M. Mijalska,
Wydawnictwo M, Kraków 2000, zostało zrecenzowane w „Znaku” nr 552 (5) 2001,
s. 131-137.
3
Tłum. P. Pachciarek, Wydawnictwo Verbinum, Warszawa 1990.
175